Rozmowy o zmianie klimatu

A to wielkie upały i rekordy temperatur, a to wielkie ulewy i powodzie błyskawiczne… Choć konsekwencje zmiany klimatu odczuwamy coraz bardziej także w Polsce, zdania na temat koszenia trawników wciąż są podzielone. Czy jednak powinny? A jeśli nieskoszone trawniki mają o wiele więcej zalet, czy warto stawiać na nie zawsze i wszędzie? Jak jeszcze można i warto zadbać o naturę w mieście w czasach zmiany klimatu?

Gośćmi Szymona Bujalskiego byli:

• dr hab. Iwona Wagner, ekohydrolożka z Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska na Uniwersytecie Łódzkim.
• Tomasz Niewczas – Żoliborzanin, architekt krajobrazu, pracownik Zarządu Zieleni m.st. Warszawy, autor strony „ZielonyŻoliborz”.

Na ile coraz częstsze powodzie błyskawiczne w Polsce to efekt zmiany klimatu, a na ile coraz bardziej zabetonowanych przestrzeni? Czy zmiana klimatu oznacza coraz intensywniejsze burze i coraz częstsze anomalie związane z opadami? Jak na tak zmieniające się warunki przygotować Polskę i polskie miejscowości?

Między innymi o te kwestie Szymon Bujalski wypytywał swoich gości, którymi byli

• dr Kamil Jawgiel – hydrolog, specjalista w dziedzinie powodzi błyskawicznych i zapobiegania im, Fundacja Wody Warta „Hydroni”
• dr Natalia Pilguj – badaczka burz i specjalistka modelowania numerycznego, Centrum Modelowania Numerycznego IMGW-PIB

Wyraźnie powyżej średniej była nie tylko zima. Pod koniec marca temperatury w niektórych miejscach Polski przekroczyły 25°C. W okresie wielkanocnym bez problemu można było zobaczyć osoby spacerujące w parku w krótkich spodenkach. Kasztanowce zaczęły zaś kwitnąć na tygodnie przed maturami.

Choć wysokie temperatury mogą niektóre osoby cieszyć, ciągną one za sobą o wiele poważniejsze i mniej radosne konsekwencje niż możliwość chodzenia w spodenkach. Zwłaszcza jeśli odebrany przez naturę sygnał o nadejściu wiosny będzie musiał zderzyć się z przymrozkami.

Jakie mogą być konsekwencje tak nietypowej pogody dla natury? Jak odbije się to na naszych przydomowych ogrodach i jak w związku z tym możemy o nie zadbać? Co takie warunki oznaczają dla rolników i produkcji rolnej? Czy odbija się to na dostępności do żywności i jej cenie?

O tym wszystkim rozmawiali Szymon Bujalski, oraz 

• prof. dr hab. Marcin Zych – dyrektor Ogrodu Botanicznego w Warszawie;
• Patryk Kokociński – rolnik z woj. wielkopolskiego, który stawia na wiele praktyk ekologicznych i retencję wody, rolnik roku WWF z 2021 r.

Na świecie złożono już ponad 2000 pozwów powiązanych ze zmianą klimatu. Ich liczba w ciągu pięciu lat wzrosła 2,5-krotnie. Czy ochronę klimatu jesteśmy w stanie wywalczyć przed sądami? Na jakiej podstawie w ogóle składa się takie pozwy?

Rozmówcami Szymona Bujalskiego byli:

• dr Robert Rybski – adiunkt na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Kierownik Studiów „Zrównoważone finanse – Podyplomowe Studium Prawno-Finansowe”
• Marcin Nowak – radca prawny w dziale Prawa Ochrony Środowiska Fundacji ClientEarth – Prawnicy dla Ziemi.

2023 był najcieplejszym rokiem w historii regularnych pomiarów. Niektóre badania wskazują nawet, że był to najcieplejszy rok od… 120 000 lat. Tempo wzrostu temperatur jest zaś prawdopodobnie najszybsze od kilkudziesięciu milionów lat. I to szybsze znacząco. Efekt? Globalna średnia temperatur była w 2023 r. o 1,45°C wyższa niż w okresie przedindustrialnym (1850-1900). To niechlubny rekord. Poprzedni był aż o 0,16°C niższy.

• Czy globalne ocieplenie zaczęło więc przyspieszać?
• W jakim stopniu na tak wysokie temperatury wpłynęły inne czynniki?
• Czy naukowcy widzą światełko w tunelu, czy o jego dostrzeżenie jest coraz trudniej?

O tym wszystkim rozmawialiśmy z wybitnymi naukowcami z nowo powstałego Komitetu ds. Kryzysu Klimatycznego Polskiej Akademii Nauk. Gośćmi Szymona Bujalskiego byli:

• prof. dr hab. Szymon Malinowski z Instytutu Geofizyki na Uniwersytecie Warszawskim, współzałożyciel portalu Nauka o Klimacie;
• prof. dr hab. Jacek Piskozub z Instytutu Oceanologii PAN;
• dr hab. Iwona Wagner z Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska na Uniwersytecie Łódzkim.

Choć najbardziej dostrzegamy wysokie drzewa z bujnymi koronami, chodzi o znacznie więcej. Lasy to skomplikowane ekosystemy połączone na wiele różnych sposobów. Żeby dalej pełniły swe niezbędne funkcje, trzeba mieć na uwadze nie tylko to, co rośnie najwyżej nad naszymi głowami. Trzeba zadbać też o to, co znajduje się najniżej. Jaką rolą w ochronie klimatu i bioróżnorodności pełnią runo leśne oraz leśna gleba? Co by się stało, gdyby z lasów znikły grzyby?

Rozmówcami Szymona Bujalskiego byli:

• dr hab. prof. UWr Krzysztof Świerkosz z Muzeum Przyrodniczego, autor lub współautor ponad 300 publikacji z zakresu geobotaniki oraz ochrony przyrody,
• Paweł Tkaczyk – mykofil, wolontariusz Towarzystwa Przyrodniczego Bocian, aktywista Lasów i Obywateli oraz fundacji FOTA4Climate

Polecamy też spisane wywiady z naszymi gośćmi:

• „Jeżeli byśmy nie mieli grzybów, to najprawdopodobniej stracilibyśmy większość lasów”
• Polskie lasy wymierają. Ekspert: „Ich obraz zachowany głęboko w naszych sercach i umysłach, odejdzie w niepamięć”

Narracja o tym, że klimat się nie zmienia, przegrywa już z rzeczywistością bardzo mocno. Przeciwnicy polityk klimatycznych musieli więc ewoluować. Dziś robią wszystko, by opóźnić nie tyle zmianę klimatu, co zmiany systemowe. I mówią, że albo nas na ich podjęcie nie stać, albo że jest już za późno, albo że znaczenie mają tylko Chiny. Na czym dokładnie polegają nowe narracje negacjonistyczne i jak na nie reagować?

Szymon Bujalski rozmawiał na te tematy z 

• prof. Przemysławem Sadurą z Wydziału Socjologii UW, autorem świeżego raportu „Nowy negacjonizm klimatyczny”,
• dr Magdaleną Budziszewską z Wydziału Psychologii UW, która zajmuje się emocjami i postawami ludzi wobec zmiany klimatu.

Tym razem to Wy zdecydowaliście o tematach naszej rozmowy. Szymon Bujalski zadawał gościom pytania, które przesłaliście wcześniej lub podczas wydarzenia. W spotkaniu udział wzięli:

• prof. Szymon Malinowski (Wydział Fizyki UW, Nauka o klimacie),
• Anna Sierpińska (Nauka o klimacie, Fundacja Edukacji Klimatycznej).

W rozmowie pojawiły się m.in. wątki konsekwencji zmiany klimatu (np. migracji klimatycznych) oraz przeciwdziałania globalnemu ociepleniu (co można robić, w co się włączyć, jakie znaczenie ma transport elektryczny i inne działania, ochładzanie klimatu na drodze geoinżynierii).

„Ostatnia minuta. Pieszo przez antropocen” oraz „Początek końca? Rozmowy o lodzie i zmianie klimatu”. Dwie książki, dwóch autorów, dwa spojrzenia… te same przerażające wnioski. Pierwszą książkę napisał Tomasz Ulanowski – wieloletni dziennikarz naukowy „Gazety Wyborczej”. Twórcą drugiej jest dr Jakub Małecki – glacjolog z Wydziału Nauk Geograficznych i Geologicznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i członek zespołu Nauki o klimacie. Obaj zwiedzili najdalsze zakątki świata, gdzie na własne oczy widzieli zachodzące tam zmiany. Swe doświadczenia i przemyślenia przelali potem na papier. Teraz podzielą się nimi z nami.

Więcej od naszych gości:

• Jakub Małecki: W Alpach możemy nie mieć lodu za kilkadziesiąt lat
• Ocean coraz mniej lodowaty – fragment książki „Ostatnia minuta” Tomasza Ulanowskiego

Zmieniający się klimat ułatwi przenoszenie się wielu chorób w miejsca, w których do tej pory praktycznie nie występowały. W Polsce również musimy się na to przygotować. Pytanie jednak: na co dokładnie? Jakich chorób zakaźnych związanych ze zmianą klimatu możemy się spodziewać w Polsce i kiedy? Jakie są objawy tych chorób i jakie mogą być ich konsekwencje? Jak zapobiegać ich rozprzestrzenianiu? Co możemy robić jako jednostki, a jakich działań potrzebujemy na poziomie całego systemu opieki zdrowotnej?

Gośćmi Szymona Bujalskiego byli:

• prof. Krzysztof Pyrć (wirusolog, Małopolskie Centrum Biotechnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego)
• dr n. med. Adam Ptasiński (internista, Studium Medycyny Rodzinnej CMKP oraz Uczelnia Łazarskiego).

Jeśli interesują Cię wątki poruszane w rozmowie, zajrzyj też do naszych artykułów o zmianie klimatu i zdrowiu.

Choć trzy czwarte Ziemi zajmuje woda, tylko niewielki jej odsetek to woda pitna. Podczas gdy jedni wykorzystują ją w nadmiarze, innym brakuje jej każdego dnia. Nierówny dostęp do tak podstawowej potrzeby pogłębiany jest przez zmianę klimatu. Widać to chociażby w Afryce, której duży obszar zmaga się z największą od kilku dekad suszą. W efekcie zagrożone jest zdrowie i życie kilkudziesięciu milionów ludzi. Ale widać to też w Europie, w tym Polsce. Wywołane suszą niskie poziomy rzek odbiły się w 2022 r. na europejskim systemie energetycznym i transporcie towarów. Susza w rolnictwie przekłada się zaś na rosnące cena warzyw, owoców i innych produktów żywnościowych. Wiele osób właśnie w ograniczonym dostępie do wody widzi największe zagrożenie w przyszłości. Niektórzy obawiają się wręcz, że XXI w. będzie wiekiem konfliktów o wodę.

Czy taka przyszłość faktycznie nam grozi? Jak to możliwe, że w 2023 r. wciąż jedna czwarta ludzkości nie ma zapewnionego dostępu do bezpiecznej wody pitnej? I w jaki dokładnie sposób problemy z wodą przekładają się na naszą polską codzienność?

Z okazji Światowego Dnia Wody i kampanii „Razem wpływamy na zmiany”, organizowanej przez Polską Akcję Humanitarną (PAH) Szymon Bujalski rozmawiał z prof. Pawłem Rowińskim, hydrologiem z Instytutu Geofizyki Polskiej Akademii Nauk oraz Magdaleną Foremską z Polskiej Akcji Humanitarnej.

Jeśli interesuje Cię temat dostępu do wody i problemu susz, zajrzyj do naszych artykułów!

Wśród miejsc, które z pewnością odczują konsekwencje cieplejszych zim i generalnie ocieplającego się klimatu, są lasy. Ich znany nam krajobraz ulegnie znacznej przemianie: niektóre gatunki drzew znikną, a inne będą osiągać znacznie mniejsze rozmiary. Czego dokładnie możemy się spodziewać? Jakie lasy najlepiej poradzą sobie ze zmianami?

Szymon Bujalski rozmawia o tym z 

• prof. Bogdanem Jaroszewiczem, kierownikiem Białowieskiej Stacji Geobotanicznej Uniwersytetu Warszawskiego wieloletnim wicedyrektorem Białowieskiego Parku Narodowego
• oraz Adamem Wajrakiem, dziennikarzem, fotografem i autorem książek o tematyce przyrodniczej.

Jeśli wciągnął Cię ten temat, przeczytaj także wywiad z prof. Krzysztofem Świerkoszem.

Naukowcy nie mają wątpliwości – 99,9% badań o zmianie klimatu stwierdza nie tylko, że zmiana występuje, ale i że odpowiada za nią człowiek. Mimo to w mediach społecznościowych, wypowiedziach polityków i podczas rozmów przy rodzinnym stole wciąż nie brakuje głosów, że kryzys klimatyczny to oszustwo. Komu jest na rękę, by powielać te teorie? Z jakimi argumentami świadczącymi o rzekomym oszustwie spotykają się naukowcy? Jakie mity wokół zmiany klimatu wciąż pozostają żywe? I jakie są fakty, które je obalają?

Gośćmi Szymona Bujalskiego byli:

• Aleksandra Stanisławska – współtwórczyni Crazy Nauki, jednego z największych w Polsce blogów popularnonaukowych. Współautorka książki “Fakt, nie mit”, która rozprawia się z najpopularniejszymi naukowymi mitami.
• Aleksy Szymkiewicz antropolog, medioznawca i filozof związany ze Stowarzyszeniem Demagog, w którym zajmuje się m.in. dezinformacją klimatyczną.
• dr Aleksandra Kardaś – fizyczka atmosfery i popularyzatorka nauki, redaktorka naczelna serwisu Naukaoklimacie.pl. Autorka „Książki o wodzie”, a także współautorką podręczników „Nauka o klimacie” oraz „Klimatyczne ABC”.

2022 rok zdominowało słowo kryzys. Mimo wojny, drożyzny, inflacji, ryzyka recesji i innych problemów nie można zapominać o największym kryzysie długotrwałym: klimatycznym. Gdzie jesteśmy i dokąd zmierzamy z ochroną klimatu? Co przyniósł listopadowy szczyt klimatyczny w Egipcie? Dlaczego 2022 r. znów nie będzie najcieplejszy? I czy możliwe jest, że mimo to zmiana klimatu przyspiesza?

Te i inne pytania Szymon Bujalski zadawał prof. Szymonowi Malinowskiemu, dr. Jakubowi Małeckiemu i Annie Sierpińskiej z redakcji Nauki o klimacie.

Jak sprawić, by z myślą o ochronie klimatu zadbać jednocześnie o poprawę jakości życia w polskich miastach? Co zrobić, by Polska pomyślnie przeszła transformację energetyczną i stała się neutralna klimatycznie z korzyścią dla gospodarki?

Rozmawiają

• Szymon Bujalski (autor książki „Recepta na lepszy klimat. Zdrowsze miasta dla chorującego świata”)
• Marcin Popkiewicz (autor „Zrozumieć transformację energetyczną. Od depresji do wizji albo jak wykopywać się z dziury, w której jesteśmy”).

„Otwartość dla sprawiedliwości klimatycznej” to temat Tygodnia Otwartego Dostępu (Open Access Week) 2022. Z tej okazji wraz z Platformą Otwartej Nauki zorganizowaliśmy specjalne spotkanie onlajn, podczas którego rozmawialiśmy o tym, jak otwarty dostęp do publikacji i danych naukowych ułatwia badanie klimatu, czemu jest interesujący także dla społeczeństwa i jak może wspierać adaptację do zmiany klimatu.

Gościniami Szymona Bujalskiego były:

• dr Natalia Gruenpeter (Platforma Otwartej Nauki, ICM UW),
• dr hab. Katarzyna Jasikowska (Instytut Socjologii UJ, klimatUJ),
• dr Aleksandra Kardaś (Nauka o klimacie).

Zobacz też serię krótkich filmów na temat otwartej nauki.

Kryzys klimatyczny to nie jedyny środowiskowy problem, z jakim musimy sobie radzić. Negatywne emocje mogą budzić też kryzys energetyczny, obawy o potężny smog zimą, wysychające rzeki czy zanieczyszczona Odra.

Jak nie dać się przytłoczyć tym i innym kryzysom? Jak nie stracić w tym wszystkim nadziei na lepsze jutro? Czy w tak trudnym okresie myślenie o poprawie jakości życia ma w ogóle sens? A jeśli tak, to jak o tę jakość zadbać? Między innymi na te tematy Szymon Bujalski rozmawiał ze znakomitym gronem psychologów:

• dr Marzeną Cypryańską-Nezlek (Wydział Psychologii, Uniwersytet SWPS),
• dr Magdaleną Budziszewską (Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego),
• dr. hab. Michałem Jaśkiewiczem (Uniwersytet Gdański).

Przeczytaj także: Przejmują cię informacje o klimacie? Więc reagujesz normalnie

Z jednej strony zmiana klimatu mocno wpłynie na Morze Bałtyckie, które jest jednym z najszybciej ogrzewających się na świecie. Z drugiej strony życie w nim rozwija się, a podejmowane działania sprawiły, że woda jest najczystsza od lat.

Jak będzie więc wyglądał Bałtyk przyszłości? Co wpłynie na jego stan? Co czeka żyjące w nim zwierzęta? Czego mogą oczekiwać miliony Polaków, którzy będą chcieli spędzić urlop nad polskim morzem? I z jakimi zagrożeniami zmierzą się społeczności żyjące na wybrzeżu?

Szymon Bujalski rozmawiał na te tematy z 

• prof. Janem Marcinem Węsławskim (Instytut Oceanologii PAN),
• dr. hab. Karolem Kulińskim (Instytut Oceanologii PAN).

Więcej o Bałtyku:

• Mało które morze ogrzewa się tak szybko jak Bałtyk. Co go czeka?
• Poziom Bałtyku – kto będzie miał wkrótce problemy?
• Urlop z sinicami

Fermy przemysłowe, wycinki lasów tropikalnych, gigantyczna nadprodukcja żywności i jej marnowanie – rolnictwo szkodzi klimatowi i środowisku na wiele sposobów. Jak to zmienić?

Nasi goście opowiadali o tym, jakie nowoczesne tradycyjne praktyki rolnicze pozwalają zmniejszać emisje gazów cieplarnianych z gospodarstw albo wręcz przyczyniać się do „ujemnych emisji”, czyli wiązania dwutlenku węgla z atmosfery w glebie.

Tym razem Szymon Bujalski rozmawiał z

• dr hab. Pauliną Kramarz (Instytut Nauk o Środowisku, Uniwersytet Jagielloński i Nauka dla przyrody),
• Marcinem Wójcikiem, właścicielem gospodarstwa ekologicznego „OIKOS”.

Jeśli czujesz niedosyt, przeczytaj wywiady z naszymi gośćmi:

• Od pestycydów po marnowanie. Tak zepsuliśmy światowe rolnictwo – wywiad z prof. Pauliną Kramarz
• Ujemne emisje? Jak to osiągnąć w swoim gospodarstwie? Tłumaczy Marcin Wójcik.
• Na czym polega agroekologia i jak pomaga chronić klimat? Wyjaśnia prof. Paulina Kramarz

Czy przewidywanie rychłego upadku ludzkości może przynieść coś dobrego? Czy mówienie o problemach nie powinno być zastąpione rozmowami o rozwiązaniach?
Dlaczego choć o zmianie klimatu mówi się coraz więcej, wciąż niewiele osób chce się angażować? A jeśli już się angażujemy, to które działania mogą przynieść najwięcej korzyści?

Na te tematy rozmawiali z Szymonem Bujalskim:

• dr Magdalena Budziszewska (Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego),
• dr Michał Czepkiewicz (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu),
• dr hab. Jacek Wasilewski (Wydział Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii Uniwersytetu Warszawskiego).

4 kwietnia 2022 r. opublikowana została III część Szóstego raportu podsumowujące IPCC, mówiąca o możliwościach ograniczenia lub zatrzymania ocieplania się klimatu (mitygacji).

O najważniejszych wnioskach płynących z raportu rozmawiali:

• prof. Szymon Malinowski (Nauka o klimacie, Wydział Fizyki UW),
• Zbigniew Bohdanowicz (Wydział Nauk Ekonomicznych UW),
• Anna Sierpińska (Nauka o klimacie, Fundacja Edukacji Klimatycznej).

Jeśli zainteresowały Cię zagadnienia poruszone w rozmowie, przeczytaj też:

• Jak zatrzymać globalne ocieplenie? Trzecia część raportu IPCC
• Trzy pytania o BECCS

Adaptacja (przystosowanie się) do zmieniających się warunków klimatycznych to jeden z głównych tematów opublikowanej w lutym 2022 drugiej części Szóstego raportu IPCC. W jaki sposób może nam w tym dopomóc podtrzymywanie bioróżnorodności? Jakie inspirowane naturą rozwiązania powinniśmy wdrażać w naszych miastach i poza nimi, żeby żyło nam się lepiej i bezpieczniej?

O te kwestie Szymon Bujalski wypytywał dr hab. Iwonę Wagner z Europejskiego Regionalnego Centrum Ekohydrologii Polskiej Akademii Nauk oraz Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego.

Jeśli zainteresowały Cię zagadnienia poruszone w rozmowie, przeczytaj też:

• To nie jest „tylko” kryzys klimatyczny. To kryzys planetarny.
• Prof. Anna Januchta-Szostak: Adaptacja miast do zmiany klimatu? Pomogą rozwiązania bliskie naturze.
• Prof. Anna Januchta-Szostak: Zatrzymujmy wodę w mieście

28 lutego 2022 r. opublikowano II część Szóstego raportu podsumowującego IPCC, mówiącą o konsekwencjach zmiany klimatu oraz możliwościach naszej adaptacji (przystosowania się) do zmieniających się warunków. O najważniejszych wnioskach płynących z raportu oraz o wpływie zmiany klimatu na Polskę i świat opowiadali

• dr hab. Katarzyna Jasikowska (Instytut Socjologii UJ, klimatUJ),
• dr Sebastian Szklarek (Europejskie Regionalne Centrum Ekohydrologii, Świat wody),
• Anna Sierpińska (Nauka o klimacie, Fundacja Edukacji Klimatycznej).

Jeśli zainteresowały Cię zagadnienia poruszone w rozmowie, przeczytaj też:

• Autor raportu IPCC: Zmiana klimatu nadejdzie szybciej i będzie bardziej bolesna
• Autor raportu IPCC: Działania na rzecz klimatu przynoszą korzyści tu i teraz
• Coraz częstsze susze w Polsce – konsekwencja zmiany klimatu i działań anty-adaptacyjnych
• Prof. Anna Januchta-Szostak: Zatrzymujmy wodę w mieście