Psycholodzy sprawdzają, jak najskuteczniej przekonywać do walki ze zmianą klimatu

Chcesz skutecznie zachęcać do przeciwdziałania zmianie klimatu? Nauka może ci w tym pomóc! Dominika Jurgiel, doktorantka Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu w swoich badaniach szuka odpowiedzi na pytanie, jak działać na rzecz klimatu tak, żeby zachęcić ludzi do zmiany.

Anna Jurkowiecka: Czy nauki społeczne mogą pomóc w ochronie klimatu?

Dominika Jurgiel: Jako psycholożka mogę powiedzieć, że jak najbardziej! Psychologia może nam powiedzieć, m.in. dlaczego ludzie podejmują różne zachowania prośrodowiskowe. Dlaczego wierzą w zmianę klimatu albo dlaczego nie? Z badań psychologicznych możemy także otrzymać informację, co może wpłynąć na to, że ludzie popierają zmiany systemowe. 

Wiedza, którą możemy wyciągnąć z nauk społecznych dotyczy więc zarówno indywidualnych zachowań, które oczywiście są bardzo ważne, choć prawdopodobnie nie wystarczą, żeby zmianę klimatu zatrzymać, ale też daje nam wiedzę odnośnie poparcia działań kolektywnych i systemowych, które mają dużo większy potencjał i mogą wpłynąć na zmianę klimatu.

Co skłania ludzi do zmiany? Jakie działania w świetle badań są najskuteczniejsze?

Pozwól, że odniosę się do działań kolektywnych, którymi się zajmuję. Wiemy już, że działania kolektywne, czyli takie, które jednostki podejmują niekoniecznie indywidualnie, ale jako grupa i które mają na celu poprawienie sytuacji większej zbiorowości, mogą być przydatne w przekonywaniu ludzi do poparcia działań systemowych i zmiany polityk. 

Z przeprowadzonych do tej pory badań wiemy, że działania zbiorowe, które są pokojowe, czyli nie używają przemocy lub które są – poważne słowo – normatywne, czyli wpisują się w różne zasady funkcjonujące w społeczeństwie, na ogół są postrzegane przez odbiorców bardziej pozytywnie, a co za tym idzie – ludzie częściej się z nimi identyfikują, więc też bardziej popierają takie działania i zmiany, za którymi te grupy się opowiadają. 

Z drugiej strony mamy też działania kolektywne, które są dużo bardziej radykalne. Można by je zdefiniować jako takie, które wychodzą poza ustalone normy społeczne, czyli łamią to, co myślimy o tym, jak powinniśmy funkcjonować w społeczeństwie, a dodatkowo czasami odwołują się do użycia przemocy. O tych działaniach wiemy, że odbiorcy mają mniejszą tendencję do identyfikowania się z osobami, które je podejmują, ponieważ często postrzegają je jako niemoralne albo nieracjonalne. 

Ludzie preferują postrzegać siebie jako jednostki rozsądne i moralne – podobieństwo jest jednym z warunków identyfikacji z grupą. Badacze dochodzą więc do wniosku, że jesteśmy mniej skłonni identyfikować się z grupami przemocowymi, które postrzegamy negatywnie, a tym samym możemy odrzucać także postulaty takich grup.  

Z drugiej strony, ekstremalne zachowania w porównaniu z bardziej konwencjonalnymi działaniami mają większą szansę, żeby załapać się do publicznego przekazu, np. w Internecie, a dzięki temu skutecznie przyciągnąć uwagę ludzi do zagadnień takich jak np. zmiana klimatu i zwiększyć świadomość potrzeby wprowadzenia zmian. Potencjalnie, trochę na zasadzie kontrastu, mogą też przyczynić się do bardziej pozytywnego postrzegania grup wykorzystujących konwencjonalne formy działania. 

W swoich badaniach sprawdzasz, w jaki sposób działania aktywistów wpływają na poparcie polityk środowiskowych. Czego chciałabyś się dowiedzieć?

W swoich badaniach zajmuję się między innymi różnicą w odbiorze działań zbiorowych, które są umiarkowane, czyli nie łamią norm funkcjonujących w społeczeństwie i nie używają przemocy, a działaniami radykalnymi, o których mówiłam przed chwilą. Chciałabym się dowiedzieć, czy faktycznie działania radykalne mogą być skuteczne.

 Wydaje mi się, że pod pewnym względem są coraz ważniejsze, ponieważ aktywiści sięgają po nie coraz częściej – w mediach co jakiś czas możemy zobaczyć, jak aktywiści oblewają obrazy lub przyczepiają się do dróg. Jednak czy osiągają swój cel? W swoich badaniach sprawdzam, czy takie działania mają potencjał, aby zwiększyć w odbiorcach nie tylko świadomość problemu, jakim jest zmiana klimatu, ale też pozytywnie wpłynąć na poparcie dla zmian systemowych i wprowadzenia różnych polityk prośrodowiskowych.

Co może dać wiedza o ludzkich zachowaniach w kontekście działań na rzecz zmiany klimatu?

Psychologia jest nauką, która może nam dużo powiedzieć na temat tego, jak ludzie postrzegają różne zjawiska.

 Jak wspomniałam na początku – wiedza o tym, jakie czynniki wpływają na to, że ludzie podejmują poszczególne zachowania albo co wpływa na to, że postrzegają je w określony sposób może pomóc nam w dostosowaniu naszych komunikatów do odbiorców. Czasami może nam się wydawać, że pewne działania w sposób oczywisty powinny wywołać określone reakcje w odbiorcach.  

Przykładowo możemy zakładać, że przepełnione emocjami informowanie na temat zagrożeń klimatycznych zwiększa świadomość i jest czymś, co motywuje ludzi do podjęcia działań przeciwdziałających zmianie klimatu. Do pewnego stopnia jest to prawda, ale badania nad perswazyjnością komunikatu sugerują, że wzbudzanie strachu jest skuteczne w sytuacji, w której zagrożenie jest proste do uniknięcia albo istnieje jego łatwe rozwiązanie, co niekoniecznie jest możliwe w przypadku rozmowy o zmianie klimatu. 

Naukowcy proponują więc, by kampanie oparte na strachu każdorazowo zawierały też informacje o tym, jakie realne działania możemy podjąć by zniwelować zagrożenie, np. jakie działania mitygacyjne są skuteczne w walce ze zmianą klimatu. Dlatego zawsze warto rozważyć perspektywę odbiorców, do których nasze działania lub komunikaty kierujemy i zgłębić cechy, przekonania, wartości i inne zmienne, którymi zajmuje się psychologia. Warto z tej wiedzy korzystać, żeby skuteczniej walczyć ze skutkami zmiany klimatu.

Rozmawiała Anna Jurkowiecka

Dominika Jurgiel – psycholożka, doktorantka w Szkole Doktorskiej Nauk Społecznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. W swoich badaniach porusza temat radykalnych działań kolektywnych na rzecz klimatu – to jak są postrzegane i jaki jest ich skuteczność w zachęcaniu do poparcia prośrodowiskowych zmian systemowych. 

Powyższy tekst powstał jako efekt warsztatów naukowej komunikacji zmiany klimatu zorganizowanych przez Naukę o klimacie i Fundację Edukacji Klimatycznej w ramach projektu realizowanego przez Fundację Edukacji Klimatycznej.

Projekt finansowany przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię z Funduszy EOG i Funduszy Norweskich w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Regionalny