Powódź we wrześniu 2024 przyniosła wiele zniszczeń i pokazała słabości zabezpieczenia przeciwpowodziowego w Polsce. W związku z globalnym ociepleniem należy spodziewać się, że zagrożenie silnymi ulewami będzie w kolejnych latach rosnąć. Jak ograniczyć związane z nimi ryzyko? Prezentujemy najnowszy komunikat opublikowany przez Komitet Problemowy ds. Kryzysu Klimatycznego przy Prezydium PAN (za Polską Akademią Nauk). Ilustracje redakcji.
Warszawa, 7 października 2024
Komunikat 06/2024
Komitetu Problemowego ds. Kryzysu Klimatycznego
przy Prezydium PAN
o uwzględnieniu wyzwań klimatycznych
w działaniach po powodzi we wrześniu 2024 roku
W dobie postępującego globalnego ocieplenia zdarzenia ekstremalne związane z zaburzeniami obiegu wody (opady nawalne, powodzie i susze) stają się częstsze i bardziej dotkliwe niż w przeszłościi, uderzając w mieszkańców i gospodarkę. Katastrofalna powódź, która dotknęła południe Polski we wrześniu 2024 roku, była skutkiem ekstremalnych opadów. Prawdopodobieństwo tego i podobnych mu zjawisk, w wyniku zmiany klimatuii, i przy intensywności nasilającej się ze wzrostem temperatury, wzrosło dwukrotnie. Jeśli nie podejmiemy natychmiastowych działań dla redukcji antropogenicznych emisji CO2, prawdopodobieństwo podobnych zdarzeń, będzie – wraz ze wzrostem temperatury – szybko narastać. Narastać będzie również wielkość strat wskutek coraz liczniejszych i bardziej złożonych zagrożeń. Niewłaściwa adaptacja do większej częstotliwości bardziej intensywnych opadów, czyli m.in.: gospodarka przestrzenna nieuwzględniająca błękitno-zielonej infrastruktury, gospodarka wodna nieuwzględniająca zarządzania zlewniowego i zmian bilansu wodnego zlewni, degradacja krajobrazu i infrastruktura techniczna niedostosowana do zmieniających się warunków, pogłębiają i dalej będą pogłębiać ryzyko występowania wysokich strat powodziowychiii.
Jeśli przy odbudowie po katastrofalnej powodzi nie będziemy patrzeć w przyszłość, a stosować rozwiązania z przeszłości, zapominając o zmieniających się i narastających zagrożeniach, nie wykorzystamy szansy na zastosowanie rozwiązań, które w najwyższym możliwym stopniu będą je łagodziły. Konieczna jest oparta na wiedzy zmiana sposobu myślenia o środowisku i przyrodzie, nie jako o przeszkodzie w rozwoju, lecz sprzymierzeńcu w skutecznym zapewnieniu odporności i bezpieczeństwa hydrologicznego oraz żywnościowego i zdrowotnego. Dlatego też wyzwania klimatyczne muszą być uwzględnione zarówno w pilnych działaniach z zakresu odbudowy popowodziowej, jak i przedsięwzięciach strategicznych.
Postulujemy w szczególności:
- W rozwiązaniach prawnych – szybką i skuteczną zmianę i integrację prawa oraz działań praktycznych w zakresie włączenia adaptacji do zmiany klimatu w takie obszary jak:
- planowanie przestrzenne – prowadzone obecnie na obszarach wyznaczonych przez granice administracyjne, nie uwzględnia wykraczających poza te granice procesów fizycznych i przyrodniczych;
- gospodarka leśna – niedostatecznie uwzględnia funkcje ochronne lasów i usługi ekosystemów leśnych, w tym wpływ lasów na bilans wodny zlewni;
- gospodarka rolna – konieczne jest priorytetowe wdrażanie metod rolnictwa odtwarzającego glebę i strukturę krajobrazu i wzmacniających usługi ekosystemowe na rzecz gospodarki wodnej;
- gospodarowanie wodami – konieczne jest uwzględnienie retencji krajobrazowej i środowiskowej oraz zintegrowane zarządzanie krajobrazem w skali zlewni z planowaniem przestrzennym;
- wprowadzanie planów zarządzania ryzykiem powodzi i suszy;
- skuteczna realizacja wymogów ochrony środowiska;
- zapewnienie ram prawnych i finansowych dla odtwarzania usług ekosystemowych zgodnie z Rozporządzeniem o Odbudowie Zasobów Przyrodniczych.
- W rozwiązaniach infrastrukturalnych – poszukiwanie i wykorzystywanie synergii, które można osiągnąć, stosując jednocześnie rozwiązania techniczne i środowiskowe (rozwiązania oparte na przyrodzie – NBS – nature based solutions), przez:
- połączenie NBS, w tym zagospodarowania lasów, odtwarzania mokradeł, planowania przestrzennego, dobrych praktyk rolniczych i retencji naturalnej i krajobrazowej, z zabezpieczeniami hydrotechnicznymi;
- systemowe wprowadzenie błękitno-zielonej infrastruktury w miastach i poza nimi;
- ograniczenie i/lub wycofywanie zabudowy z terenów zalewowych tak, aby unikać strat powodziowych;
- zmianę funkcji, formy, konstrukcji, lokalizacji lub użytkowania infrastruktury tak, aby minimalizować skutki zalania i zapewnić możliwość skutecznego zarządzania kryzysowego oraz niezbędnego minimum bezpieczeństwa w warunkach zdarzeń ekstremalnych;
- aktualizację obowiązujących wytycznych projektowych dotyczących budowy infrastruktury (w tym hydrotechnicznej, kanalizacyjnej, komunikacyjnej) z uwzględnieniem najnowszej wiedzy na temat długoterminowych projekcji zmian klimatu i rosnącego ryzyka strat wskutek awarii urządzeń hydrotechnicznych i infrastruktury podczas katastrofalnych epizodów powodziowych;
- nowelizację obowiązujących aktów prawnych poprzez wprowadzenie przepisów umożliwiających szybszą i systemową adaptację gospodarki wodnej i gospodarki przestrzennej do zmiany klimatu.
Jako Komitet Problemowy ds. Kryzysu Klimatycznego przy Prezydium PAN deklarujemy swoją gotowość włączenia się w prace merytoryczne związane z odbudową i przystosowaniem gospodarki i społeczeństwa do wyzwań klimatycznych.
Uchwała wyraża opinię Komitetu i nie powinna być utożsamiana ze stanowiskiem Polskiej Akademii Nauk (par. 5 ust. 3 Uchwały nr 1/2023 Prezydium PAN w sprawie utworzenia komitetów problemowych i rad przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk na kadencję 2023-2026).
i IPCC, 2022: Climate Change 2022: Impacts, Adaptation, and Vulnerability. Contribution of Working Group II to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [H.-O. Pörtner, D.C. Roberts, M. Tignor, E.S. Poloczanska, K. Mintenbeck, A. Alegría, M. Craig, S. Langsdorf, S. Löschke, V. Möller, A. Okem, B. Rama (eds.)]. Cambridge University Press. Cambridge University Press, Cambridge, UK and New York, NY, USA, 3056 pp., doi:10.1017/9781009325844. [wróć do tekstu]
ii/ iii Kimutai, J., Vautard, R., Zachariah, M., Tolasz, R., Šustková, V., Cassou, C., Skalák, P., Clarke, B., Haslinger, K., Vahlberg, M., Singh, R., Stephens, E., Cloke, H., Raju, E., Baumgart, N., Thalheimer, L., Chojnicki, B., Otto, F., Koren, G., Philip, S., Kew, S., Haro, P., Vibert, J., Von Weissenberg, A. 2024. Climate change and high exposure increased costs and disruption to lives and livelihoods from flooding associated with exceptionally heavy rainfall in Central Europe. DOI: 10.25561/114694 https://spiral.imperial.ac.uk/handle/10044/1/114694. [wróć do tekstu]
Fajnie, że tu jesteś. Mamy nadzieję, że nasz artykuł pomógł Ci poszerzyć lub ugruntować wiedzę.
Nie wiem, czy wiesz, ale naukaoklimacie.pl to projekt non-profit. Tworzymy go my, czyli ludzie, którzy chcą dzielić się wiedzą i pomagać w zrozumieniu zmian klimatu. Taki projekt to dla nas duża radość i satysfakcja. Ale też regularne koszty. Jeśli chcesz pomóc w utrzymaniu i rozwoju strony, przekaż nam darowiznę w dowolnej wysokości