6 raport IPCC, podsumowanie dla decydentów po polsku

Raporty IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change), czyli Międzyrządowego Zespołu ds. Zmiany Klimatu to niezwykle obszerne dokumenty, podsumowujące wyniki badań prowadzonych przez naukowców z całego świata. W sierpniu tego roku opublikowana została pierwsza z trzech części nowego 6 Raportu IPCC, dotycząca fizycznych podstaw zmiany klimatu. Ponieważ nie każdego interesują wszystkie niuanse problemu, szeroko i wnikliwie opisane na ponad 3800 stronach, najważniejsze wnioski są zebrane w skróconym „Podsumowaniu dla decydentów”.

Jako członkowie Redakcji i Rady Naukowej „Nauki o Klimacie” przetłumaczyliśmy podsumowanie na język polski. Prace właśnie zostały zakończone, a przygotowane przez nas streszczenie pierwszej części 6 raportu IPCC znalazło się na stronie internetowej Polskiej Akademii Nauk (PAN).

Czterdziestostronicowy dokument w syntetyczny sposób ujmuje najważniejsze ustalenia nauk fizycznych dotyczące obecnej zmiany klimatu. Prezentuje również zestaw pięciu nowych, przykładowych scenariuszy emisji gazów cieplarnianych, obejmujących wachlarz opisanych w literaturze naukowej możliwych kierunków ewolucji antropogenicznych czynników zmiany klimatu i ich wpływu na system klimatyczny.

Cytując za komunikatem Polskiej Akademii Nauk, przedstawiamy najważniejsze wnioski:

I. Wnioski z analizy obserwacji i danych pomiarowych

1) Zaobserwowany wzrost stężenia gazów cieplarnianych od około 1750 r. jest bezdyskusyjnie spowodowany działaniami człowieka.

Koncentracja CO₂ w atmosferze była w 2019 r. wyższa niż kiedykolwiek w ciągu ostatnich 2 mln lat. Natomiast koncentracje CH₄ i N₂O były wyższe niż kiedykolwiek w ostatnich 800 tys. lat. Od 1750 r. wzrosty stężeń CO₂ (o 47%) i CH₄ (o 156%) znacznie przekroczyły zakres naturalnych zmian pomiędzy zlodowaceniami i interglacjałami w okresie także co najmniej ostatnich 800 tys. lat.

2) Począwszy od 1850 r. każda z ostatnich czterech dekad była kolejno coraz cieplejsza niż którakolwiek z wcześniejszych. W okresie 2011–2020 średnia temperatura powierzchni Ziemi była wyższa o 1,09°C niż w okresie 1850–1900, z większym wzrostem temperatury nad lądami (1,59°C) niż nad oceanami (0,88°C). Od lat 50. fale upałów stały się częstsze i bardziej intensywne w większości regionów lądowych. Byłoby skrajnie nieprawdopodobne, aby niektóre ekstremalne upały z ostatniej dekady wystąpiły bez wpływu człowieka na system klimatyczny.

3) Częstotliwość i intensywność ulewnych opadów wzrosła od lat 50. na większości obszarów lądów, dla których posiadamy odpowiednie dane. Główną przyczyną tego zjawiska jest antropogeniczna zmiana klimatu. Jednocześnie z powodu zwiększonej ewapotranspiracji doszło do nasilenia susz rolniczych i środowiskowych.

4) Średnia roczna powierzchnia lodu morskiego w Arktyce spadła do poziomu najniższego od co najmniej 1850 r. Powierzchnia arktycznego lodu morskiego późnym latem była mniejsza niż w ciągu co najmniej ostatniego 1000 lat. Globalny charakter wycofywania się lodowców od 1950 r., z niemal wszystkimi lodowcami na świecie cofającymi się jednocześnie, jest bezprecedensowy od co najmniej 2000 lat.

5) Globalny średni poziom morza podnosił się od 1900 r. szybciej niż w jakimkolwiek innym stuleciu na przestrzeni co najmniej 3 tys. lat. Odsetek silnych cyklonów tropikalnych wzrósł na świecie w ciągu ostatnich czterech dziesięcioleci.

6) Od lat 50. wzrosła możliwość wystąpienia złożonych zjawisk ekstremalnych, takich jak jednoczesne występowanie fal upałów i susz, pogody sprzyjającej pożarom oraz złożonych (wieloprzyczynowych) powodzi.

II. Wnioski dotyczące przyszłości klimatu na podstawie symulacji numerycznych modelami klimatu

Przygotowano pięć przykładowych scenariuszy emisji wykorzystanych w symulacjach modelami klimatu. Ma to na celu przeanalizowanie odpowiedzi klimatu na szeroki zakres możliwych emisji gazów cieplarnianych, zanieczyszczeń oraz zmian użytkowania terenu. Uzyskano w ten sposób projekcje (prognozy dla określonego scenariusza emisji) zmian w systemie klimatycznym. Uwzględniono różne scenariusze: z wysokimi i bardzo wysokimi emisjami gazów cieplarnianych, ze średnimi emisjami (stabilizacja i niewielka redukcja) oraz z niskimi i bardzo niskimi emisjami. W tych ostatnich zerowa emisja CO₂ netto zostanie osiągnięta około lub krótko po 2050 r., po czym nastąpi usunięcie dwutlenku węgla z atmosfery.

1) Średnia globalna temperatura powierzchni w okresie 2081–2100 będzie wyższa niż w okresie 1850–1900 o 1,0–1,8°C w scenariuszu bardzo niskich emisji gazów cieplarnianych, o 2,1–3,5°C w scenariuszu pośrednim oraz o 3,3–5,7°C w scenariuszu bardzo wysokich emisji. Ostatni okres, gdy globalna temperatura powierzchni utrzymywała się na poziomie 2,5°C lub więcej powyżej tej z okresu 1850–1900, miał miejsce ponad 3 mln lat temu.

2) Zjawiska ekstremalne stają się coraz silniejsze wraz z każdym kolejnym przyrostem globalnego ocieplenia. Przykładowo, każde dodatkowe 0,5°C globalnego ocieplenia powoduje wyraźny wzrost intensywności i częstotliwości występowania fal upałów, intensywnych opadów, a także susz rolniczych i środowiskowych. Przy ociepleniu o 1,5°C wzrośnie częstotliwość występowania niektórych zjawisk ekstremalnych. W cieplejszym klimacie zjawiska pogodowe i klimatyczne związane z nadmiarem lub niedoborem wody (w tym mokre i suche pory roku) ulegną wzmocnieniu.

3) Prognozuje się, że postępujące ocieplenie jeszcze bardziej nasili rozmarzanie wieloletniej zmarzliny oraz spadek zasięgu sezonowej pokrywy śnieżnej, lodu pokrywającego lądy i arktycznego lodu morskiego. Jest praktycznie pewne, że średni globalny poziom morza w XXI w. będzie nadal wzrastał. W stosunku do okresu 1995–2014 prawdopodobny średni globalny wzrost poziomu morza do 2100 r. wyniesie ok. 0,5 m w scenariuszach bardzo niskich i niskich emisji gazów cieplarnianych, a ok. 1 m w scenariuszu bardzo wysokich emisji. Nie można wykluczyć w tym ostatnim scenariuszu wzrostu średniego, globalnego poziomu morza do 2 m do 2100 r. i do 5 m do 2150 r.

Praktyczne informacje o zagrożeniach

W dalszych częściach Raportu i Podsumowania zawarte są praktyczne informacje o zagrożeniach globalnych i regionalnych np. dla linii brzegowej, miast, regionów świata, a także informacje o tym, jak ograniczenia w emisjach przekładają się na docelową wielkość globalnego ocieplenia.

Autorzy „Podsumowania dla decydentów” piszą:

Z perspektywy fizyki, ograniczenie globalnego ocieplenia powodowanego działalnością ludzką do określonego poziomu wymaga ograniczenia skumulowanych emisji CO₂, osiągnięcia co najmniej zerowego poziomu emisji CO₂ netto, równolegle ze znacznym ograniczeniem emisji innych gazów cieplarnianych. Silna, szybka i trwała redukcja emisji CH₄ zmniejszyłaby również efekt ocieplenia.

Unikalną i nieodłączną częścią Raportu i Podsumowania jest interaktywny atlas.

Można obejrzeć w nim projekcje klimatu zależne od scenariuszy dla wielu różnych regionów globu, w tym dla Europy Zachodniej i Środkowej.

Warto zapoznać się także z informacją PAN na temat raportu, naszym krótkim wprowadzeniem do 6 Raportu IPCC oraz komentarzami do niego ze strony prof. Jacka Piskozuba z Instytutu Oceanologii PAN oraz Piotra Florka z Met Office Hadley Centre.

Marcin Popkiewicz