Naucz się JAK myśleć, a nie CO myśleć

W Internecie i nie tylko znaleźć można mnóstwo informacji i dezinformacji na temat zmiany klimatu i innych gorących kwestii. Jak się pośród nich poruszać? Kontynuujemy nasz cykl na temat logicznego rozumowania, analizowania informacji i pułapek, w jakie wciągają nas nasze mózgi. Dzisiaj tematem jest myślenie krytyczne.

Ten tekst jest tłumaczeniem wpisu ze strony Thinking is Power prowadzonej przez Melanie Trecek-King.

Myślimy cały czas, ale nie zawsze rozumujemy logicznie i krytycznie. To trudne i nie przychodzi naturalnie. To umiejętność, której trzeba się nauczyć i którą trzeba ćwiczyć. Nasze mózgi są przystosowane do utrzymywania nas przy życiu poprzez podejmowanie szybkich decyzji w celu uniknięcia drapieżników i do tworzenia silnych emocjonalnych więzi z członkami naszych plemion w celu współdziałania. Ufanie, że twój mózg z natury wie, jak rozumować, jest prostą drogą do bycia zwodzonym. I nie ma znaczenia, jak mądry lub wykształcony jesteś. Nikt nie może nas okłamać lepiej, niż my sami.

Na pewno spotkaliście w swoim życiu osoby, które z niezachwianą pewnością siebie prezentują swoje opinie jako fakty i ukrywają niezgodne z faktami twierdzenia za „tarczą opinii” (czyli twierdzeniem, że każdy ma prawo do opinii). Nadmiernie upraszczają złożone kwestie i nie chcą lub nie są w stanie zająć się niuansami i szczegółami. Ze względu na brak merytorycznych argumentów uciekają się do dziecinnych wyzwisk (np. „owce w stadzie” czy „fake news”) i głoszą, że ci, którzy się z nimi nie zgadzają, są „głupi” i muszą „myśleć za siebie”.

Uważają się za „krytycznych myślicieli”, ale w rzeczywistości sami skutecznie „zaszczepili się” przeciwko krytycznemu myśleniu. Bo jeśli jesteś przekonany, że korzystasz z „dowodów” i „logiki” oraz „znasz PRAWDĘ”, to dlaczego miałbyś brać pod uwagę możliwość, że się mylisz i musisz uczyć się czegoś nowego?

Jednak niewiele rzeczy wzmacnia nas tak, jak umiejętność poprawnego myślenia i weryfikowania swoich przekonań w oparciu o fakty i porządną analizę związków przyczynowo-skutkowych. Krytyczne myślenie może pomóc nam w podejmowaniu lepszych decyzji i rozwiązywaniu problemów, a także może uchronić nas przed oszustwem lub krzywdą.

Wiedza może być potęgą. W naszym złożonym i szybko zmieniającym się świecie jest jednak niemożliwe, żeby jedna osoba wiedziała wszystko. Poza tym prawdziwa wiedza to coś więcej niż zapamiętanie kilku faktów. Zdobywanie wiedzy to proces, który opiera się na umiejętnej analizie informacji w celu wyciągnięcia prawidłowych wniosków. A w świecie nieograniczonych informacji, z nieograniczonych źródeł, nie zawsze najwyższej jakości, musimy wyposażyć się w lepszy sposób myślenia. 

Czym więc jest krytyczne myślenie? I skąd wiesz, że jesteś myślisz krytycznie?

Istnieje niezliczona ilość definicji myślenia krytycznego. Zasadniczo myślenie krytyczne to samodzielny proces analizy i oceny informacji, który pozwala zdecydować, w co wierzyć lub jak postępować.

Krytyczni myśliciele:

• Są świadomi, że ich myślenie jest ułomne i podatne na błędy. Zdają sobie sprawę, że ich spostrzeżenia mogą nie być trafne, a ich pamięć jest niedoskonała. I rozumieją, że ich mózgi idą na skróty, aby pomóc im podejmować szybkie i łatwe decyzje, co często prowadzi do tendencyjnego myślenia.
• Myślą o tym, jak myślą. Pytają siebie, skąd i dlaczego coś wiedzą, a także aktywnie poszukują luk w swojej wiedzy i stronniczości w rozumowaniu. Unikają emocjonalnego rozumowania i intuicji, a zamiast tego aktywują myślenie na wyższym poziomie, które jest wolniejsze i bardziej rozważne.
• Są ciekawi i dociekliwi. Chcą się uczyć, więc zadają pytania. Co ważne, są otwarci na odpowiedzi, nawet jeśli usłyszą nie to, co chcieliby usłyszeć.
• Oddzielają własną tożsamość od przekonań. Zdają sobie sprawę, że trudno jest krytycznie kwestionować przekonania, które są ważne dla poczucia własnej wartości. Chcą wierzyć w rzeczy prawdziwe, a nie w nieprawdziwe – nawet jeśli jest to niewygodne. Zasadniczo wolą być racjonalni niż mieć rację. 
• Przyjmują krytykę ze strony innych. Zdają sobie sprawę, że wymiana argumentów służy wspólnemu poszukiwaniu prawdy. Są w stanie i chcą uczciwie ocenić inne punkty widzenia. 
• Wykorzystują dowody, aby wyciągać wnioski i utrzymać zdrowy poziom sceptycyzmu. Są otwarci na różnorodne stwierdzenia, ale aby zgodzić się z jakimś stwierdzeniem wymagają wystarczająco wiarygodnych dowodów. Wiedzą, że nadzwyczajne stwierdzenia wymagają nadzwyczajnych dowodów, a stwierdzenia bez przytoczonych dowodów są co najwyżej opiniami wypowiadających je osób.
• Unikają czarno-białego myślenia i czują się komfortowo z niejednoznacznością i niepewnością. Zdają sobie sprawę, że świat jest złożony i pełen niuansów, a rozdzielenie problemów na skrajności może uniemożliwić im zrozumienie tych problemów i znalezienie rozwiązań.
• Są pokorni. Są uczciwi wobec siebie w kwestii tego, co wiedzą, a czego nie i unikają zbytniej pewności siebie. Zdają sobie sprawę, że mogą się mylić i dlatego są gotowi, by w takim przypadku zmienić zdanie. I cenią wiedzę innych.

Krytyczne myślenie to podróż. Nie jest ona łatwa i zawsze jest miejsce na poprawę. W jej trakcie wielu z nas powinno pozbyć się wielu nabytych w życiu codziennym nawyków. Niestety świat jest pełen dezinformacji i fałszu, a najlepszym sposobem na to, by nie dać się zwieść, jest przejęcie kontroli nad własnym myśleniem.

Mówiąc najprościej: krytyczne myślenie wzmacnia i pomaga w rozwoju.

Szymon Bujalski na podstawie Thinking is Power, konsultacja merytoryczna dr Magdalena Budziszewska