„Klimatyczne ABC” to nowoczesny, interdyscyplinarny podręcznik przedstawiający podstawowe mechanizmy potrzebne do zrozumienia problemu zmiany klimatu. Przygotowali go specjaliści z Uniwersytetu Warszawskiego i innych instytucji. W całości i bezpłatnie jest dostępny na stronie Wydawnictw Uniwersytetu Warszawskiego.

Okładka podręcznika "Klimatyczne ABC", wizualizacja zmian temperauty skłądająca się z pionowych pasków, od lewej do prawej paski przechodzą z kolorów niebieskich do czerwonych.
Na okładce podręcznika „Klimatyczne ABC” widzimy znaną wizualizację zmiany globalnej średniej temperatury powierzchni Ziemi w latach 1850-2019, stworzoną przez Eda Hawkinsa (University of Reading).

Globalne ocieplenie – globalny problem

Zmiana klimatu to problem, którego pełne zrozumienie wymaga sięgnięcia do dokonań różnych dziedzin nauki. Aby wiedzieć, jak do niej doszło, nie wystarczy poznać fizyczne mechanizmy rządzące klimatem naszej planety, takie jak efekt cieplarniany czy obieg węgla w przyrodzie. Przyda się także zrozumienie procesów ekonomicznych i społecznych, które prowadzą do coraz większych emisji gazów cieplarnianych. Skutki spowodowanej przez człowieka zmiany składu atmosfery (m.in. wzrostu koncentracji dwutlenku węgla o blisko 50%) to nie tylko zmiany w statystykach pogodowych, ale też w kriosferze, biosferze i funkcjonowaniu społeczeństw, które muszą radzić sobie ze zmieniającą się dostępnością wody, wzrostem poziomu morza czy spadającymi plonami. Próba przeciwdziałania tym problemom wymaga współpracy przyrodników, którzy wskażą ogólne kierunki działań, inżynierów, którzy opracują odpowiednie rozwiązania techniczne oraz specjalistów prawa i ekonomii, którzy będą wiedzieli, jak skłonić ludzi do działania.

Właśnie takie wszechstronne ujęcie tematu prezentuje nowy, interdyscyplinarny podręcznik wydany przez Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego – Klimatyczne ABC pod redakcją M. Budziszewskiej, A. Kardaś i Z. Bohdanowicza.

Co znajdziemy w środku?

Dzięki współpracy z doświadczoną graficzką, Anną Zagrajek, podręcznik ma atrakcyjną i nowoczesną formę. Tekstom i wykresom towarzyszą liczne zdjęcia i ilustracje. Na marginesach znajdziemy ciekawostki i linki do dodatkowych źródeł informacji. Ramki, pogrubienia i schematy pomagają w wyłuskaniu i połączeniu najważniejszych faktów.

Klimatyczne ABC: strony poświęcone wolnemu cyklowi węglowemu.
Ramki, schematy i wytłuszczenia pomagają w wyłapaniu i ułożeniu sobie informacji.

Materiał podzielony jest na 13 lekcji. W pierwszych dwóch przedstawiono działanie efektu cieplarnianego i obiegu węgla w przyrodzie – dwóch najważniejszych mechanizmów sterujących systemem klimatycznym Ziemi. Kolejne dwie lekcje tłumaczą, w jaki sposób rozwój przemysłu przyczynił się do emisji gazów cieplarnianych. Osobny rozdział przeznaczono na podsumowanie dowodów przemawiających za tym, że to właśnie działalność człowieka doprowadziła do współczesnej zmiany klimatu. Znajdziemy w nim również informacje o tym, jak powstają klimatyczne dezinformacje. Temat negowania zmiany klimatu lub niedoceniania jej znaczenia dla ludzkości podejmują w następnych lekcjach socjologowie i ekonomiści.

Lekcje 8-11 przeznaczono na omówienie konsekwencji globalnej zmiany klimatu. Uwzględniono zarówno zmiany w występowaniu zjawisk atmosferycznych czy wzrost poziomu morza, jak i zagrożenia dla bioróżnorodności. Osobny rozdział poświęcono efektom psychologicznym i społecznym. Jak mówi odpowiedzialna za redakcję podręcznika dr Magdalena Budziszewska (Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego):

Porusza mnie, w jaki sposób zmiana klimatu jest problemem ludzi: zwiększone ryzyka dla zdrowia, w tym także niebezpieczeństwa chorób i epidemii, problemy związane z upałem, brakiem wody, rosnącymi napięciami społecznymi i agresją, rosnące napięcia globalne. Odpowiedź na zmianę klimatu służy także zapobieganiu, na tyle, na ile jest to jeszcze możliwe, trudnemu do wyobrażenia przyszłemu ludzkiemu cierpieniu. W tym sensie zmiana klimatu jest o ludziach. Ludzie spowodowali ten problem, i tylko ludzie mogą mu zapobiec.

Klimatyczne ABC: strony poświęcone przeciwdziałaniu zmianie klimatu
W „Klimatycznym ABC” przedstawiono odpowiedzi na wiele często zadawanych pytań dotyczących klimatu.

Podręcznik zamykają tematy związane z mitygacją i adaptacją do zmiany klimatu, czyli ograniczeniem skali globalnego ocieplenia i przystosowania się do jego skutków. Punktem wyjścia są tu scenariusze działań zarysowane w Specjalnym raporcie IPCC o ociepleniu o 1,5 stopnia. Redaktorzy zaprosili do współpracy specjalistów z dziedziny energetyki i biologii, dzięki czemu powstały obszerne rozdziały na temat możliwych do wprowadzenia zmian w produkcji energii i gospodarowaniu ekosystemami. Problem wdrażania rozwiązań przyjaznych środowisku na wielką skalę przedstawiono także z punktu widzenia nauk ekonomicznych i społecznych, jak mówi jeden z redaktorów podręcznika, Zbigniew Bohdanowicz (Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego):

Wiemy, że jeśli nie będziemy skutecznie ograniczać zmian klimatu, to w niedalekiej przyszłości jej skala przekroczy możliwości adaptacji ludzi oraz ekosystemów. Dlatego w Klimatycznym ABC pokazujemy, co ludzka społeczność może i powinna zrobić, aby skutecznie ograniczyć skalę zmiany klimatu. Wskazujemy na znaczenie postaw i wartości, które stoją za naszymi działaniami oraz na wagę ponadnarodowych porozumień umożliwiających wdrożenie w skali globalnej działań zapobiegawczych.

Klimatyczne ABC: ilustracja pokazująca złożoność problemu zmiany klimatu, liczne terminy taie jak "efekt cieplarniany" czy "rafy koralowe" połączone licznymi powiązaniami.
Podczas pracy nad „Klimatycznym ABC” skorzystano z wiedzy i doświadczenia przedstawicieli wielu dziedzin nauki.

„Klimatyczne ABC” jest udostępniane przez Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego na licencji CC BY-SA-40, co pozwala na szerokie wykorzystanie materiałów, nie tylko do samokształcenia, ale też podczas przygotowywania kursów albo zajęć. Podręcznik w całości można pobrać ze strony wydawcy, a w specjalnej witrynie KlimatyczneABC.uw.edu.pl znajdziemy pliki poszczególnymi rozdziałami oraz dodatki – m.in. zestaw 25 pytań i odpowiedzi na temat zmiany klimatu.

Aleksandra Kardaś

Fajnie, że tu jesteś. Mamy nadzieję, że nasz artykuł pomógł Ci poszerzyć lub ugruntować wiedzę.

Nie wiem, czy wiesz, ale naukaoklimacie.pl to projekt non-profit. Tworzymy go my, czyli ludzie, którzy chcą dzielić się wiedzą i pomagać w zrozumieniu zmian klimatu. Taki projekt to dla nas duża radość i satysfakcja. Ale też regularne koszty. Jeśli chcesz pomóc w utrzymaniu i rozwoju strony, przekaż nam darowiznę w dowolnej wysokości