Komunikat warszawski w sprawie zmian klimatu w Europie

Europejskia Konferencja Klimatyczna w Warszawie zgromadziła przedstawicieli akademii nauk z 45 krajów. Zgodzili się oni, że w obliczu zachodzącej zmiany klimatu na naszym kontynencie powinny zajść szybkie i głębokie przemiany we wszystkich gałęziach gospodarki . Wyniki dyskusji naukowców podsumowuje „Komunikat warszawski w sprawie zmian klimatu w Europie” (Warsaw Communique on Climate Change in Europe), którego tekst znajdziesz na oficjalnej stronie konferencji oraz poniżej (wersję polską zapewniła Polska Akademia Nauk).

Europejska Konferencja Klimatyczna (European Climate Conference)

Konferencja zorganizowana przez PAN oraz Narodową Niemiecką Akademię Nauk Leopoldina odbyła się 15-16 maja 2023 r. w Pałacu Staszica w Warszawie, a jej celem była dyskusja nad kryzysem klimatycznym i jego konsekwencjami dla kontynentu europejskiego. W spotkaniu wzięli udział czołowi naukowców i przedstawiciele akademii nauk z 45 krajów Europy i Azji.

Podczas dwóch dni konferencji eksperci omawiali najnowsze wyniki badań, skutki zmiany klimatu w Europie, związane z nimi regionalne problemy oraz działania adaptacyjne, a także rozwiązania ograniczające postęp globalnego ocieplenia. W ramach czterech paneli oraz kilku dyskusji rozmawiano o symptomach i konsekwencjach zmian klimatycznych w obszarze rolnictwa, zagospodarowania przestrzennego, przemysłu, energetyki, infrastruktury technicznej i transportu. Omówiono również zagrożenia dla zasobów wodnych i europejskich ekosystemów.

Globalne zagrożenie związane ze zmianą klimatu

Konferencja rozpoczęła się od wykładu prof. Thomasa Stockera, eksperta od zmian klimatu związanego z Uniwersytetem w Bernie. Prelekcja dotyczyła idei stworzonej przez prof. Paula Crutzena, holenderskiego meteorologa i chemika atmosfery, laureata Nagrody Nobla z chemii. Jest on twórcą pojęcia antropocenu, czyli epoki geologicznej, w której aktualnie żyjemy. Wyróżniającą cechą antropocenu jest to, że dominującą rolę w kształtowaniu krajobrazu naszej planety odgrywa człowiek. Nagranie wykładu jest dostępne na kanale Polskiej Akademii Nauk.

Jak podkreślił profesor Stocker, zmiana klimatu spowodowana przez człowieka negatywnie wpływa na cały ekosystem Ziemi a także społeczeństwo i gospodarkę. Oddziałuje na planetę w skali lokalnej i kontynentalnej. Choć skutki te mają swoją specyfikę regionalną, to walka z ociepleniem klimatu stanowi wyzwanie globalne.

Nie jesteśmy w stanie podołać wyzwaniom związanym ze zmianami klimatu bez współpracy międzynarodowej. Musimy myśleć globalnie, a działać lokalnie. Z tą myślą spotykamy się w zacnym międzynarodowym gronie. Jestem pewien, że ta konferencja przyniesie szereg bardzo istotnych konkluzji, które pomogą nam się uporać z tym problemem

– mówił przed otwarciem konferencji prof. Marek Konarzewski, prezes PAN.

Transformacja energetyczna i programy adaptacyjne w Europie

Poszczególne regiony Europy są narażone na różne problemy i zagrożenia wynikające z ocieplenia klimatu i jego konsekwencji. Na przykład problem suszy będzie bardziej palący na południu kontynentu, a transformacja gospodarcza będzie większym wyzwaniem dla krajów, których polityka energetyczna opiera się na wydobyciu paliw kopalnych. Dlatego potrzebna jest solidarność w dzieleniu się wiedzą, zasobami i innowacjami w Europie. Ważne jest też wdrożenie programów pomocowych dla tych regionów, które zostaną dotknięte zmianami klimatycznymi bardziej niż inne.

Naukowcy zgodzili się, że szybka dekarbonizacji i przyspieszenie przejścia na odnawialne źródła energii oraz równoległe wdrażanie programów adaptacyjnych dla regionów najsilniej dotkniętych zmianami klimatycznymi i konsekwencjami transformacji energetycznej – to główne kierunki działań koniecznych do podjęcia aby świat mógł zmierzyć się z nieuchronnością i tempem ocieplenia klimatu. Europa powinna być według nich wzorem do naśladowania w działaniach, które pozwolą na złagodzenie skutków globalnego ocieplenia.

Rola nauki i naukowców w przeciwdziałaniu zmianom klimatu

Zdaniem uczestników konferencji, naukowcy mają istotną rolę do odegrania w przeciwdziałaniu zagrożeniom związanym ze zmianami klimatu. Ich rolą jest budowanie świadomości konieczności odpowiedzialnego reagowania na narastające zagrożenia, ale też dostarczanie rzetelnej wiedzy na temat działań, jakie można podjąć i ich ewentualnych konsekwencji.

Naukowcy dostarczają unikatowych informacji w oparciu o pomiary, analizy i prognozy. Dane te szczególnie przydają się w przypadku zmian klimatu, które są badane od przeszło 100 lat. Zauważyliśmy, że temperatura w wymiarze globalnym wzrosła o 1,2 stopnia Celsjusza, a lokalnie jeszcze bardziej. Rośnie temperatura i zakwaszenie oceanów. Coraz częstsze stają się ekstremalne zjawiska pogodowe. Pomiary tych parametrów prowadzą naukowcy na całym świecie. Dlatego powinniśmy ich słuchać –  naukowcy dostarczają wiedzy o stanie obecnym, fakty i rozwiązania

– mówił PAN prof. Thomas Stocker.

Skala przemian, które należy wprowadzić, jest ogólnoświatowa i systemowa. Wymaga to przemyślanych zmian społecznych i przesunięć w systemach edukacji publicznej. To z kolei będzie silną podstawą dla wymaganej transformacji gospodarki i stylu życia.

Prowadzone podczas konferencji dyskusje zostały podsumowuje „Komunikat warszawski w sprawie zmian klimatu w Europie” (Warsaw Communique on Climate Change in Europe), którego tekst zamieszczamy poniżej (wersję polską zapewniła Polska Akademia Nauk).

---

KOMUNIKAT WARSZAWSKI
W SPRAWIE ZMIAN KLIMATU W EUROPIE

Inauguracyjna Europejska Konferencja Klimatyczna zgromadziła 90 naukowców z 45 krajów Europy i Azji Środkowej w celu oceny zmian klimatu i postępów na drodze do osiągnięcia neutralności klimatycznej. Zebrani naukowcy niniejszym przedstawiają komunikat z dnia 23 maja 2023 roku.

1. Zmiana klimatu jest faktem, a planeta Ziemia znajduje się w epoce antropocenu. Globalne ocieplenie i jego konsekwencje są spowodowane działalnością człowieka i stanowią jedno z najpilniejszych wyzwań naszych czasów. Zmiana klimatu wpływa na życie, przedsiębiorstwa, osiedla i ekosystemy. Żadna jednostka i żaden element planety nie pozostaje nienaruszony.

2. Ekstremalne przejawy zmiany klimatu obejmują: fale upałów, susze, pożary lasów, ulewne deszcze, powodzie, silne burze i cyklony. Ponadto: zmianę pór roku, dłuższe utrzymywanie się blokad wyżowych w atmosferze, utratę lodowców i lodu morskiego, wzrost poziomu morza, zakwaszenie i ocieplenie oceanów oraz zmiany w cyrkulacji oceanicznej. Wszystkie te zjawiska z dużym prawdopodobieństwem nasilą się do 2050 roku.

3. Główne ekologiczne przejawy kryzysu są przez zmianę klimatu zaostrzane, ale wynikają przede wszystkim z niewłaściwej gospodarki gruntami, glebą i wodą. Należą do nich: utrata różnorodności biologicznej, utrata funkcji i usług ekosystemów, degradacja gleby i pustynnienie oraz pogorszenie stanu zasobów słodkiej wody.

4. Zakres ryzyka i skala transformacji muszą być rozpatrywane systemowo i sekwencyjnie (stopniowe wprowadzanie i wycofywanie). Transformacje muszą być sprawiedliwe, zarówno w obrębie społeczeństw, jak i pomiędzy nimi. Transformacja wciąż nie jest prowadzona z wystarczającym rozmachem i ambicją. Musimy działać szybciej i bardziej kompleksowo. Poradzenie sobie ze zmianą klimatu wymaga harmonizacji strategii łagodzenia i adaptacji, zawsze w podejściu międzysektorowym.

5. W przypadku energetyki i przemysłu priorytetami są: (a) przyspieszenie dekarbonizacji produkcji energii, głównie dzięki odnawialnym źródłom energii, z uwzględnieniem elektryfikacji na szeroką skalę, efektywności energetycznej i opłacalności, oraz rozwiązań w zakresie ujemnych emisji; (b) rozwój super inteligentnej sieci (Europa, Azja Środkowa, Afryka Północna), łączącej rozwiązania techniczne i rynkowe w celu zarządzania zmiennością dostaw energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, zarządzanej w oparciu o sztuczną inteligencję; (c) inwestowanie w długoterminowe magazynowanie energii elektrycznej na dużą skalę (np. magazynowanie chemiczne za pomocą wodoru); (d) wspieranie innowacyjnych podejść pozwalających na rezygnację z paliw kopalnych w przemyśle i umożliwienie rozwoju gospodarki o obiegu zamkniętym i gospodarki niskoemisyjnej.

6. W przypadku różnorodności biologicznej i ekosystemów priorytetami są: (a) znaczne ograniczenie przyczyn utraty różnorodności biologicznej i degradacji ekosystemów, zwłaszcza wylesiania, intensywnego rolnictwa (monokultury i nadużywanie pestycydów), a także przełowienia, zanieczyszczenia, fragmentacji siedlisk i konfliktów związanych z użytkowaniem gruntów; (b) wybór rozwiązań opartych na przyrodzie w celu wspierania łagodzenia zmiany klimatu i adaptacji gatunków (np. poprzez zwiększenie różnorodności genetycznej); (c) wdrożenie globalnych ram różnorodności biologicznej Kunming-Montreal z 2022 r.

7. W przypadku rolnictwa i gospodarki wodnej priorytetami są: (a) unikanie degradacji gleby i jej rekultywacja; (b) zintegrowane zarządzanie gruntami, glebą i wodą, w tym ochrona zasobów wodnych, skuteczne nawadnianie i renaturyzacja oraz uprawy i gatunki zwierząt gospodarskich odporne na stres klimatyczny; (c) ograniczenie zasobochłonnej produkcji rolnej, zwłaszcza w przypadku zwierząt gospodarskich (również w celu ograniczenia emisji metanu), oraz zminimalizowanie strat żywności i jej marnotrawienia.

8. W przypadku infrastruktury i mobilności priorytetami są: (a) przestrzeganie nowych zasad zintegrowanego, odpornego i elastycznego planowania infrastruktury poprzez połączenie jej z inteligentnymi sieciami, rozwój mobilności efektywnie korzystającej z zasobów i niski ślad węglowy budynków; (b) inwestowanie w elektryczną mobilność ludzi i towarów, a jednocześnie rozszerzanie transportu publicznego; (c) uwzględnienie zarządzania ryzykiem klimatycznym w rozwoju przedsiębiorstw i polityce przemysłowej, a także w administracji publicznej i obronie cywilnej.

9. Regionalna różnorodność (zmian) klimatu powinna być traktowana z większą uwagą i wykorzystywana jako mocna strona działań łagodzących i adaptacyjnych. W celu osiągnięcia maksymalnego efektu, wiedza lokalna i regionalna powinna zostać przełożona na działania na poziomie krajowym i kontynentalnym. Wykorzystanie potencjału Europy i sąsiadujących z nią krajów Azji Środkowej i Afryki Północnej, w szczególności w zakresie neutralnych dla klimatu systemów energetycznych i żywnościowych, powinno być traktowane priorytetowo i realizowane w sposób sprawiedliwy i oparty na współpracy.

10. Polityka i instrumenty rynkowe – zwłaszcza te przełomowe, takie jak Europejski Zielony Ład, krajowe pakiety inwestycji ekologicznych oraz krajowe lub ponadnarodowe systemy opłat za emisje CO₂ – nigdy nie powinny działać przeciwko sobie. Polityki w zakresie klimatu i różnorodności biologicznej nie powinny być rozdzielane. Regulacje powinny być mądrze wykorzystywane do stymulowania i skalowania innowacji technologicznych i społecznych w celu osiągnięcia transformacji. Oparta na badaniach i przejrzysta komunikacja między politykami, obywatelami i naukowcami powinna stać się normą, aby zwiększyć akceptację i zmniejszyć negatywizm i negacjonizm. Sprawiedliwość pokoleniowa i partycypacyjne kształtowanie polityki powinny być oczywistością.

PODSUMOWANIE

Naukowcy uczestniczący w inauguracyjnej Europejskiej Konferencji Klimatycznej, reprezentujący 45 krajów europejskich, uznają, że oparte na dowodach doradztwo naukowe powinno być podstawą politycznych i osobistych decyzji dotyczących neutralności klimatycznej, a naukowcy powinni bardziej angażować się w zwiększanie wiedzy na temat zmiany klimatu wśród swoich współobywateli. Skuteczne działania na rzecz neutralności klimatycznej oznaczają głęboką transformację większości aspektów gospodarki, systemu energetycznego, rynków międzynarodowych i globalnych ram współpracy. Środki te powinny harmonijnie łączyć strategie adaptacji i łagodzenia zmiany klimatu, oraz znajdować transnarodowe, krajowe i regionalne kompromisy. Regionalne zmiany klimatu i relacje globalno-lokalne powinny znaleźć się w centrum uwagi. Ani sama nauka, ani polityka, ani zbiorowe działania obywatelskie, ani edukacja, ani inwestycje publiczne lub prywatne nie wystarczą. Okno czasowe, w którym możliwe jest osiągnięcie celu porozumienia paryskiego zamyka się, a to pozostawia bardzo niewiele realistycznych opcji.

Podstawowym zaleceniem jest przyspieszenie działań łagodzących zmianę klimatu zgodnie z ramami paryskimi, przy jednoczesnym wdrażaniu środków adaptacyjnych. Do stymulowania neutralności klimatycznej powinny być wykorzystywane regulacje i instrumenty finansowe, takie jak opłaty za emisje CO₂. Obejmuje to również zachęty do otwartości na zielone technologie, do rygorystycznej redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz do przeciwdziałania zanieczyszczeniu środowiska i degradacji ekosystemów, zwłaszcza wylesianiu i utracie różnorodności biologicznej. Europa i Azja Środkowa powinny lepiej wykorzystać swój istniejący potencjał do poradzenia sobie ze zmianą klimatu: odnawialne źródła energii, łączność, gospodarkę rynkową, ludzi, wiedzę i innowacje. Wykorzystajmy te potężne potencjały, aby przyspieszyć tempo transformacji w kierunku neutralnej dla klimatu przyszłości naszego kontynentu i naszej planety.

Źródło: Polska Akademia Nauk oraz European Climate Conference