Raport o zjawiskach ekstremalnych nad Europą

W końcu października 2013 ukazał się w Norwegii raport Extreme Weather Events in Europe: preparing for climate change adaptation (Ekstremalne zjawiska pogodowe w Europie – przygotowanie do adaptacji do zmian klimatu), przygotowany przez grupę roboczą EASAC (The European Academies Science Advisory Council – Ciało Doradcze Europejskich Akademii Nauk), w której uczestniczyli przedstawicieli 9 krajowych akademii nauk (w kolejności alfabetycznej – Czech, Grecji, Hiszpanii, Norwegii, Niemiec, Polski, Portugalii Szwajcarii, i Węgier). Przewodniczącym grupy był prof. Øystein Hov z Norwegii. Polskim członkiem grupy i współautorem raportu był prof. Zbigniew W. Kundzewicz, którego wkład obejmuje przede wszystkim przygotowanie materiału dotyczącego opadów intensywnych i powodzi oraz dyskusję innych zagadnień. Raport został opublikowany dla Norweskiej Akademii Nauki i Literatury przez Norweski Instytut Meteorologiczny, a jego krótszą wersję dotyczącą zagadnień polityki publicznej wydał także EASAC.

Przesłanką do powołania grupy roboczej EASAC ds. ekstremów pogodowych było spostrzeżenie, że zmiany ekstremów pogodowych są zasadniczym elementem zmian klimatu, o wielkim znaczeniu dla społeczeństw krajów europejskich. Zrozumienie zmian ekstremów pogodowych jest więc bardzo ważne dla adaptacji do zmian klimatu.

Celem raportu było stworzenie narzędzia dla europejskich decydentów, którzy nie są w stanie korzystać bezpośrednio z wyników prac naukowych. Wybór racjonalnych i ekonomicznych rozwiązań w obliczu istniejących niepewności oraz powagi potencjalnych konsekwencji jest więc trudnym wyzwaniem. Raport omawia stan wiedzy w dziedzinie ekstremalnych zjawisk pogodowych i ich skutków, a w szczególności informuje o zmianach w rozkładach prawdopodobieństwa takich zjawisk w Europie. Raport przedstawia także możliwości adaptacji w różnych skalach geograficznych i w różnych sektorach, ze szczególnym uwzględnieniem rolnictwa w Europie.

Niektóre ekstremalne zjawiska pogodowe w Europie związane ze zmianami klimatu mają tendencję do wzrostu częstotliwości i intensywności, np. średnia intensywność, czas trwania i liczba fal upału we wschodnim rejonie śródziemnomorskim wyraźnie wzrosła. Jednak pytanie o trendy dotyczące ilości i intensywności sztormów pozostaje ciągle otwarte.

Autorzy raportu wyrażają potrzebę stworzenia służb klimatycznych, opartych o naukę, które zapewniałyby łatwy dostęp do baz danych obserwacji meteorologicznych i hydrologicznych, a także do informacji o aktualizowanych wynikach detekcji trendów i o projekcjach na przyszłość. Służby takie przekazywałyby informacje o klimacie rządom, władzom regionalnym i lokalnym, przedsiębiorcom, nauce, mediom, i społeczeństwu obywatelskiemu.

Wybrane tezy raportu o zjawiskach ekstremalnych w Europie:

1. Obserwacje pokazują, że od połowy XX wieku w Europie obserwuje się coraz więcej dni gorących oraz fal upałów, a coraz mniej dni chłodnych. Oczekuje się, że trendy te będą się utrzymywać wraz ze wzrostem globalnej średniej temperatury. Prawdopodobieństwo występowania fal upałów może do końca XXI wieku wzrosnąć dziesięciokrotnie.

2. W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat intensywność opadów nad Europą rośnie, zwłaszcza zimą. Należy spodziewać się, że w przyszłości częściej obserwować będziemy przypadki opadów intensywnych a rzadziej – słabych i umiarkowanych. Lata będą suchsze a zimy bardziej wilgotne.

3. Świadectwo obserwacji wskazuje, że w ciągu ostatnich 60 lat zwiększyła się częstotliwość występowania silnych wiatrów w Europie północno-zachodniej. O ile nie podejmie się kroków zapobiegających szkodom, straty związane z występowaniem wichur mogą w Europie Centralnej wzrosnąć o 30-100% do końca stulecia. Oczekuje się, że w Europie południowej częstość występowania silnych wiatrów spadnie.

4. Dane dotyczące burz i innych zjawisk konwekcyjnych są na razie niewystarczające do oszacowania trendów zmian, ale analiza prognoz klimatu sugeruje, że w przyszłości warunki meteorologiczne częściej sprzyjać będą rozwojowi tego rodzaju fenomenów.

5. Choć na razie nie stwierdzono wyraźnego trendu, obserwuje się wzrost częstości występowania na terenie Europy wielkich powodzi. W przyszłości przewiduje się wzrost ryzyka powodzi, przedstawienie jednoznacznych prognoz jest jednak trudne – między innymi dlatego, że możliwość wystąpienia powodzi zależy nie tylko od warunków meteorologicznych ale także od zmienianego przez człowieka sposobu zagospodarowania przestrzeni i regulacji rzek.

6. Susze są na terenie Europy zjawiskami o dużej naturalnej zmienności, dlatego ustalenie trendu zmian ich występowania wymaga długiego okresu obserwacji. Dostępne dane sugerują, że w Europie środkowej i południowej lata są coraz suchsze i oczekuje się, że w XXI wieku ryzyko susz będzie w tych rejonach rosło.

7. Od lat osiemdziesiątych częstość występowania katastrof związanych z pogodą znacząco wzrosła (na świecie notowano ich średnio 355 w latach 1980-1989 oraz 716 w latach 2002-2011). W Europie zmiany były nieco słabsze – w ciągu 32 lat zaobserwowano przyrost rzędu „zaledwie” 70%. Dalszy wzrost globalnej średniej temperatury będzie się wiązał ze wzrostem częstości występowania ekstremów pogodowych, zwłaszcza fal upałów, susz, pożarów oraz powodzi.

prof. Zbigniew W. Kundzewicz i Aleksandra Kardaś

Treść raportu dostępna jest tu.