Fale ponad 40-stopniowych upałów, ulewy powodujące podtopienia miast oraz grad wielkości piłek pingpongowych mogą stać się typowymi letnimi zjawiskami w Europie już za kilkanaście lat. Prognozy klimatologiczne nie pozostawiają złudzeń – bez względu na to, ile paliw kopalnych jeszcze spalimy, pory roku, których doświadczą w przyszłości obecni kilkulatkowie, nie będą w Europie wyglądały tak samo, jak te zapamiętane przez ich rodziców i dziadków.

Rysunek 1: Powódź na Węgrzech w 2007 roku, zdjęcie: ddqhu/Flickr (licencja CC BY-SA 2.0).

Już zresztą nie wyglądają, a zmiany będą jeszcze większe i szybsze. W Polsce, w latach 70., statystycznie zdarzało się ok. 4 dni z temperaturą powyżej 30 stopni, w ostatniej dekadzie było zaś ich już średnio 13. Już w ciągu kilkunastu lat możemy doczekać roku z temperaturą globalną wyższą o 2 stopnie w stosunku do czasów przedindustrialnych, a dane pomiarowe i prognozy dla naszego kontynentu zgodnie wskazują, że ociepla się on (i będzie dalej ocieplać) bardziej niż średnia światowa. Jest to szczególnie wyraźne dla okresu zimowego w północno-wschodniej i wschodniej części Europy oraz w okresie letnim na południu kontynentu.

Rysunek 2: Prognozowane zmiany dla lat 2071-2100 w stosunku do lat 1971-2000 dla scenariusza „Biznes-jak-zwykle” (RCP8.5). Źródło: EEA

Fale śmiertelnych upałów…

W Europie jedną z takich zmian są fale upałów. Południowa część kontynentu jest nimi doświadczana od wielu lat, jednak w przyszłości średnia temperatura latem w tym regionie może być wyższa od obecnej o 3, a nawet o 4 stopnie, co spowoduje, że upały 40-stopniowe będą tu regułą zapewne już w okolicach 2040 roku. Prawdopodobieństwo pojawienia się fali upałów podobnej do tej, która w 2003 roku zabiła w Europie dziesiątki tysięcy ludzi, wzrosło w krótkim okresie między końcem XX wieku a początkiem XXI z jeden raz na tysiące lat do jeden raz na kilka setek lat. W świecie cieplejszym o 2 stopnie takie ekstremalne wydarzenia mogą mieć miejsce nawet prawie każdego roku i to nie tylko na południu Europy. W 2010 roku fala upałów wyniszczyła Rosję. Panująca wtedy przez 33 dni z rzędu gorąca (z temperaturą powyżej 30°C) i sucha pogoda przyczyniła się do śmierci około 55 tysięcy osób, ponad 500 pożarów lasów dookoła Moskwy i spadku plonów o 30%. Według uniwersalnego wskaźnika, pozwalającego porównywać podobne zdarzenia na całym świecie, było to najgorsze tego typu zjawisko zanotowane w historii obserwacji. Wykorzystująca ten wskaźnik analiza pokazała, że wzrost rekordowych fal upałów w średnich szerokościach geograficznych wyprzedza trend globalny (P. A. Stott, D. A. Stone i M. R. Allen, 2004, M. Zampieri i F. D’Andrea, 2009, Robert Vautard i in., 2014, E. M. Fischer i in., 2014, raport EEA 2015, N. Christidis, G. S. Jones i P. A. Stott, 2015, M. E. Mann i in., 2017, A. D. King i David. J. Karoly, 2017).

Rysunek 3: Sumaryczna ilość upalnych dni (temperatura maksymalna >35°C) i tropikalnych nocy (temperatura minimalna >20°C): dane historyczne i prognozy dla scenariusza „Biznes-jak zwykle”. Źródło: E. M. Fischer i C. Schär, 2010

Uciążliwość upałów będzie powiększał narastający deficyt wilgoci w glebie. Wynika to z dodatnich sprzężeń termodynamicznych – sucha ziemia oddaje więcej ciepła, powodując lokalny wzrost temperatury powietrza. Gleby, na skutek coraz wyższych temperatur będą coraz słabiej nawodnione – nie tylko z powodu większego parowania, ale także z powodu spadku opadów. Prognozy wskazują, że na obszarach leżących nad Morzem Śródziemnym będzie to zachodziło głównie wiosną i latem. Te zmiany regionalne wpłyną na pozostałą część kontynentu, ponieważ masy powietrza formujące się nad wysuszoną glebą południowej Europy przemieszczające się w głąb kontynentu będą niosły mniej wilgoci. Ich pojawienie się nad północną Europą powoduje spadek zachmurzenia, a tym samym wzrost ewapotranspiracji. Skutkiem będą susze w regionach położonych w dużej odległości od Morza Śródziemnego.

To, że taki ciąg zjawisk zachodzi, a jego znaczenie narasta, potwierdzają obserwacje prowadzone podczas najcieplejszych europejskich lat w ostatnich pięciu dekadach. Wykazały one, że interakcje pomiędzy glebą, oceanem i atmosferą będą nasilać intensywność i rozległość susz w Europie. Wyższa temperatura Morza Śródziemnego wzmacnia warunki antycyklonalne (wyżowe) nad Europą, przynosząc długotrwałą suchą pogodę. Przyczynia się ona do wzrostu temperatury powierzchni lądów i oceanów, napędzając pętlę sprzężeń zwrotnych sprzyjających utrzymywaniu się suszy. Nawet najbardziej optymistyczne symulacje pokazują, że duże obszary Włoch, Francji, Hiszpanii, Grecji i Bałkanów będą narażone na coraz większy stres wodny. Obszary te doświadczą bowiem spadku opadów, zarówno latem (i to nawet do 20%) jak i zimą (Robert Vautard i in., 2014, M. J. Barcikowska, S. B. Kapnick, F. Feser, 2017, M. Zampieri i F. D’Andrea, 2009 ,Robert Vautard i in., 2014, P. Roudier i in., 2015, D. G. Kingston, 2015, J. A. Francis i S. J. Vavrus, 2015, A.G.Koutroulis i in., 2016, D. Coumou i in., 2018, L. Samaniego i in., 2018).

…ulewy, powodzie i bezśnieżne zimy …

Podobna sytuacja będzie miała miejsce latem w Europie Centralnej, a suche okresy będą pod koniec XXI wieku pojawiać się prawdopodobnie 3-krotnie częściej i trwać 1-3 dni dłużej w porównaniu do lat 1971-2000. W sytuacji ogólnego spadku wielkości opadów w nawodnieniu gleb nie pomoże rosnąca liczba ekstremalnych, ulewnych deszczy. Wręcz przeciwnie – takie zjawiska przyspieszają erozję gleby. W roku 2050 skutki erozyjne opadów wzrosną na terenie Europy o ok. 18%, najbardziej w północno-centralnej części, Holandii, północnej Francji i wokół kanału La Manche, a wymywanie wierzchniej warstwy gleb pogłębi problemy rolnictwa (P. Panagos i in., 2017).

Prognozy klimatyczne pokazują zgodnie, że liczba ulew w Europie zwiększy się we wszystkich porach roku. Tę tendencję potwierdzają obserwacje np. z Aten. Obecna dzienna charakterystyka opadów w tym mieście zdecydowanie różni od jakiegokolwiek okresu od lat 90. XIX wieku do lat 70. XX. Widać wyraźny spadek liczby dni z deszczem, natomiast notuje się coraz więcej ekstremalnych ulew. Podobnie będzie wyglądała sytuacja z ulewami w centralnej i północnej części kontynentu, szczególnie zimą (J. A. Francis, S. J. Vavrus, 2012). W świecie cieplejszym o 2 stopnie ekstremalne, jednodniowe opady, podobne do tych, których w lipcu 2007 doświadczyła Wielka Brytania i Irlandia, będą o co najmniej 70% bardziej prawdopodobne niż w obecnym klimacie. Spowoduje to wzrost zagrożenia powodziami – największy w centralnej i wschodniej Europie. W ciągu najbliższych 30 lat prawdopodobieństwo pojawienia się tutaj powodzi „stuletniej” wzrośnie najprawdopodobniej 2-krotnie (Alfieri et al., 2015). Zmiana charakteru opadów letnich (więcej gwałtownych ulew, po których woda szybko jest odprowadzana dalej strumieniami i rzekami, zamiast powoli wsiąkać w ziemię) i zimowych (więcej deszczu niż śniegu) będzie nasilać problemy związane z letnimi suszami. Dodatkowo rosnąca zimą nad Skandynawią ilość opadów deszczu pociągnie ze sobą zmiany w Morzu Bałtyckim dotyczące min. spadku jego zasolenia (raport NMI, 2013, Robert Vautard i in., 2014, H. Madsen i in., 2014, E. M. Fischer i in., 2014, P. Roudier i in., 2015, A. D. King i David. J. Karoly, 2017, H. Tabari i P. Willems, 2018).

Mniejszy opad śniegu w cieplejszym klimacie to skutek dwóch czynników: wzrostu średniej temperatury zimą i zaniku lodu morskiego w Arktyce. Najniższa temperatura zimą w centralnej i południowej Europie będzie o ok. 2-3 stopnie wyższa niż obecnie, a w Skandynawii i Rosji o 5-8 stopni. Ekstremalnie chłodne dni, takie jak na przykład na Wyspach Brytyjskich w grudniu 2010, już teraz zdarzają się bardzo rzadko, a w świecie cieplejszym o 2 stopnie będą już właściwie niespotykane. Prognozy wskazują, że okres bez mrozu wydłuży się dla zachodniej Europy nawet o 10 dni na dekadę, a liczba dni ze śniegiem spadnie tam nawet o 30% na każdy stopień globalnego ocieplenia. Zmniejszy się także średnioroczna grubość pokrywy śnieżnej – im dalej na północ kontynentu tym bardziej: w Polsce o około 5-15 kg/m2. Dodatkowo pokrywa będzie coraz wcześniej znikać wiosną – dla przełomu XX i XXI wieku ten termin przesuwał się o 2,1 dnia na dekadę. Nie jest to dobra wiadomość. Brak śniegu oznacza niższe albedo, co oznacza silniejsze pochłanianie promieniowania słonecznego (H. de Vries, G. Lenderink i E. van Meijgaard, 2014, P. Roudier i in., 2015, A. Gonsamo i in., 2016, A. Wypych i in., 2016).

Mniejsze nawodnienie gleb, które w przeszłości wiosną były zasilane wodą roztopową, oznacza ich przesuszenie latem i lokalny wzrost temperatury z powodu mniejszego chłodzenia poprzez parowanie. Badania przeprowadzone w Czechach pokazały, że ponad połowa suchych okresów kwiecień-czerwiec występowała po zimie z niewielką pokrywą śnieżną. Co więcej, procesy związane ze zmniejszaniem pokrywy śnieżnej mogą wpływać na cyrkulację regionalną, a nawet w skali całej półkuli.

Oprócz wzrostu temperatur na zmiany ilości opadów śniegu ma także wpływ zaniku lodu w Arktyce. Wzmożone topnienie lodu morskiego w sezonie letnim powoduje, że jesienią i zimą pokrywa lodowa odbudowuje się bardzo powoli. Nad otwartym oceanem powietrze ma wyższą temperaturę niż nad lodem. Te wilgotne masy powietrza są na tyle ciepłe, że docierając wczesną zimą nad (także cieplejszą) Europę przynoszą raczej ulewy niż śnieg (Robert Vautard i in., 2014, J. Cohen i in., 2014, J. Overland, 2015, J. A. Francis i S. J. Vavrus, 2015, M. Wegmann i in., 2016, A. D. King i D. J. Karoly, 2017, V. Potopová i in., 2015, D. Coumou i in., 2018).

Te przekształcenia w rozkładzie i rodzaju opadów zachodzące w ostatnich dekadach wynikają m.in. z przemieszczania się w stronę Bieguna Północnego trasy niżów na północnym Atlantyku oraz osłabienia śródziemnomorskiej trasy niżów. Na wzrost prawdopodobieństwa pojawiania się ekstremalnych ulew w Europie wpływ ma także ogrzewający się, wraz z rosnącą temperaturą Ziemi, Ocean Atlantycki. Do tego dokładają się zmiany cyrkulacji atmosferycznej związane z topnieniem lodu arktycznego oraz naturalne oscylacje związane z oddziaływaniem atmosfera-ocean.

Wśród nich największą rolę w kształtowaniu pogody na naszym kontynencie, szczególnie w jego północnej części ma Oscylacja Północnoatlantycka NAO (ang. North Atlantic Oscilation) – dominująca oscylacja środkowej troposfery nad północnym Atlantykiem. Tam, gdzie bezpośrednio widać wpływ NAO (południe Europy, zachodnie wybrzeże Norwegii, Wielka Brytania i Islandia) najtrudniej oszacować zmiany opadów. Wynika to m.in. z niepewności przyszłych zmian indeksu NAO (J. A. Francis, S. J. Vavrus, 2012, Robert Vautard i in., 2014, F. Feser i in., 2014, D. M. Smith i in., 2014, C. Deser, J. W. Hurrell i A. S. Phillips, 2015, Y. Diao, 2014, Y. Diao, 2015, raport EEA 2015, B. Ayarzagüena, 2018, T. L. Delworth i in., 2016).

Rysunek 4: Rozkład faz NAO w przeszłości i prognoza. Źródło: S. Bacer, T. Christoudias i A. Pozzer, 2016

… sztormy, wichury…

Wartość indeksu NAO różnie kształtuje pogodę w Europie. Latem dodatnia faza NAO (wyższa różnica ciśnień pomiędzy Wyżem Azorskim a Niżem Islandzkim) wpływa m.in. na wzrost opadów w części Skandynawii poprzez intensywniejszy transport wilgoci znad północnego Atlantyku. Zimą zwiększa ilość i siłę sztormów na Atlantyku, częstotliwość i niszczycielski potencjał niżów atmosferycznych oraz ryzyko powodzi błyskawicznych w Europie Centralnej, a także wzmacnia susze nad Morzem Śródziemnym. Na przykład bardziej intensywne „wysychanie” obszaru Morza Śródziemnego w ostatnich kilkudziesięciu latach jest wiązane z częstszym pojawianiem się zimą dodatniej fazy NAO od lat 90. XX do lat 10. XXI wieku. Część prognoz przewiduje, że taki trend może utrzymać się w najbliższej przyszłości, podnosząc np. o około 10% liczbę silnych wichur w centralnej Europie zimą i powodując wzrost strat z tego powodu nawet o ok. 40% (M. H. Visbeck i in., 2001, S. C. Pryor i in., 2010, raport NMI, 2013, F. Feser i in., 2014, Robert Vautard i in., 2014, M. J. Barcikowska, S. B. Kapnick, F. Feser, 2017, H. Gregow, A. Laaksonen i M. E. Alper, 2017, C.Iles i G. Hegerl, 2017, I. Tsanis i E. Tapoglou, 2018, F. Feser i in., 2014, H. Tabari i P. Willems, 2018).

Rysunek 5: Wpływ fazy NAO na warunki pogodowe w Europie. Ilustracja: Anna Sierpińska

Są jednak naukowcy, którzy się z tym nie zgadzają, wskazując na dwie rzeczy: dużą wewnętrzną zmienność naturalnych oscylacji oraz wpływ topnienia lodowej pokrywy Arktyki. Faktycznie, w ostatnich latach wartość zimowego indeksu NAO, szczególnie w grudniu, bardzo fluktuowała. Skutkiem tego były trzy z najwyższych pięciu oraz dwa z najniższych pięciu indeksów grudniowego NAO w latach 2004-2013 w 115-letniej historii pomiarów (E. Hanna i in. 2014). Do tego zaobserwowano, że gdy zasięg lodu arktycznego osiąga minimum, częściej mamy do czynienia z ujemną fazą NAO, a właściwie z warunkami ją przypominającymi. Jakie zmiany przynosi zimą w europejskiej pogodzie ujemna faza NAO można było przekonać się w 2010 roku, gdy indeks był najniższy od roku 1824 (patrz też rysunek 6). Zima 2009/2010 była bardzo chłodna na dużej części półkuli północnej, z grudniem najzimniejszym na Wyspach Brytyjskich od 100 lat i anomalnie mokra, z ekstremalnymi ulewami, w Hiszpanii (J. A. Francis, S. J. Vavrus, 2012, R. Jaiser, i in., 2012, E. Hanna i in., 2016, Q. Ding i in., 2014, J. Cohen i in., 2014, S. Dobricic i E. Vignati, 2016, J. Overland, 2015, S. B. Feldstein i S. Lee, 2014, D. Coumou i in., 2018, M. Honda, J. Inoue i S.Yamane, 2009, Q. Wu i X. Zhang, 2010, raport NMI, 2013, Y. Diao, 2014, Robert Vautard i in., 2014 J. Overland, 2015, S. B. Feldstein i S. Lee, 2014, C.Iles i G. Hegerl, 2017).

Rysunek 6: Wpływ NAO na przyszły klimat (2016-2065): a) i b) prognozy przyszłych trendów ciśnienia i temperatury powierzchni, c) i d) prognozy przyszłych trendów ciśnienia i opadów. Linie ciśnienia co 1 hPa dla 50 lat (linie kreskowane wartości negatywne), temperatura (górne wykresy): w stopniach Celsjusza dla 50 lat, opady (dolne wykresy) w mm na dzień dla 50 lat. Źródło: C. Deser, J. W. Hurrell i A. S. Phillips, 2016

Mimo takich zdarzeń nie należy wyciągać wniosków, że im bardziej będzie ocieplać się Arktyka, tym bardziej mroźne i śnieżne będą zimy w Europie. Klimatolodzy są zgodni, że taka sytuacja w ocieplającym się świecie jest niezwykle mało prawdopodobna. Dalsze zmniejszanie powierzchni lodu w Arktyce nie będzie w przyszłości sprzyjać chłodnym zimom w Europie – przestaną one być dla scenariusza „Biznes-jak-zwykle” (RCP8.5) czymś typowym już za kilkadziesiąt lat. Nawet obecnie, mimo częściej pojawiającej się ujemnej fazy NAO i niskiej aktywności Słońca, zimy nie stają się chłodniejsze, a minimalne temperatury podnoszą się. Do tego przemianom ulega podstawowy stan cyrkulacji atmosferycznej. Oznacza to, że w przyszłości odpowiedź atmosfery na spadek zasięgu lodu morskiego może być zupełnie inna niż teraz. Nie wiadomo też, na ile zmiany w cyrkulacji będą dominować nad innymi czynnikami wymuszającymi np.: pokrywą śnieżną nad lądami, temperaturą oceanów itp. (J. Cohen i D. Entekhabi, 1999, Y. J. Orsolini i N. G. Kvamstø, 2009, M. Mori i in. 2014, T. Vihma, 2014, J. E.Overland, 2016, J. A. Screen, 2017, M. Honda, J. Inoue i S.Yamane, 2009, K. Ye, R. Wu i Y. Liu, 2015).

W bliskiej przyszłości grożą nam najprawdopodobniej zimy mokre i wietrzne, z okresami mroźnej pogody. Wciąż mogą zdarzać się zimy „normalne” a nawet zimne, szczególnie przy mniejszej aktywności słonecznej, ale nie przełamią ogólnego trendu ocieplającego. Śnieżne zimy będą stopniowo odchodzić w przeszłość.

Rysunek 7: Uproszczony schemat interakcji w systemie klimatycznym skupiający się na wpływie zmian w kriosferze latem i jesienią na zimową pogodę na średnich szerokościach geograficznych. Kolory linii mają na celu uczytelnienia rysunku. Źródło: T. Vihma, 2014

… oraz grad i niszczycielskie burze.

Oprócz zmian w oscylacjach bardziej niszczycielskie niże mają jeszcze jedno paliwo – rosnącą zawartość wilgoci w atmosferze, będącą skutkiem wzrostu temperatury powietrza (J. A. Francis, S. J. Vavrus, 2012). Na północno-zachodnich i centralnych obszarach Europy intensywniejsze z tego powodu parowanie przyczyni się do wzrostu ilości ciepła utajonego, co pociągnie za sobą większą niestabilność atmosfery. Prognozy klimatyczne wskazują, że coraz częściej na terenie Europy będą się pojawiały latem warunki sprzyjające groźnym zjawiskom konwekcyjnym, takim jak tornada, grad i szkwały, będzie też rosnąć energia burz. Już obecnie pomiary przeprowadzone w południowo-zachodniej Francji wskazują na wzrost średniej rocznej energii kinetycznej burz gradowych o 70% w okresie 1989-2009, a we Włoszech o 60% od 1975 do 2009. O tym, jakie ma to skutki, przekonali się podczas dwóch lipcowych dni w 2013 roku mieszkańcy Niemiec. Podczas przemieszczania się 2 superkomórek burzowych zniszczeniu uległy wtedy samochody, panele słoneczne, szklarnie i inna infrastruktura, co spowodowało straty w wysokości rekordowych 2,8 mld euro (raport NMI, 2013, raport EEA 2015, T. Púčik i in., 2017, B. Antonescu i D. M. Schultz, 2017).

Rysunek 8: Średnia liczba roczna dni z niestabilnymi warunkami atmosferycznych dla okresu 1971–2000 i średnia zmiana w liczbie dni z niestabilnymi warunkami atmosferycznych pomiędzy 1971-2000 a 2071–2100 w scenariuszu „Biznes-jak-zwykle” (czarne kropki wskazują miejsca, w których zmiana wykracza poza typowe warunki historyczne o ponad 2 odchylenia standardowe). Źródło: T. Púčik i in., 2017.

Dwie pory roku zamiast czterech?

Choć trudno wyrokować, jak będzie za kilkadziesiąt lat wyglądał klimat Europy, to wyraźnie rysują się dwie tendencje: rozszerzanie subtropikalnej strefy suchej na południu kontynentu i wzmożony cykl hydrologiczny (głównie) na północy. Obserwacje wskazują, że w Europie od lat 80. XX wieku wielkość opadu w bardzo wilgotne dni wzrosła ze 160 do 185 mm, a liczba dni ciepłych (wykraczających poza 90 percentyl) z 10% do 16% Zmiany cyrkulacji atmosferycznej na północnej półkuli powodowane m.in. topnieniem Arktyki wraz ze skomplikowanymi efektami interakcji w systemie klimatycznym mogą dać efekt „pogodowy” zupełnie różny od tego, czego kiedykolwiek wcześniej doświadczali ludzie. Na terenie kontynentu przybędzie obszarów suchych i półsuchych. Pogoda będzie bardziej zmienna, zimy i wiosny generalnie bardziej wilgotne, zaś lato i jesień – suche (J. A. Francis, S. J. Vavrus, 2012, Robert Vautard i in., 2014, J. Cohen i in., 2014, K. E. Trenberth, J. T. Fasullo i T. G. Shepherd, 2015, raport EEA 2015, P. Roudier i in., 2015, M. J. Barcikowska, S. B. Kapnick, F. Feser, 2017).

Rysunek 9: Wpływ zmiany klimatu na regiony Europy.
bladoniebieski – region Morza Śródziemnego: duży wzrost częstości występowania ekstremalnych upałów, obniżenie opadów i przepływu rzecznego, rosnące ryzyko susz, utraty bioróżnorodności i pożarów lasów, wzrost konkurencji o zasoby wodne, rosnące zapotrzebowanie na wodę dla rolnictwa, spadek plonów, wzrost ryzyka dla produkcji zwierzęcej, wzrost śmiertelności z powodu fal upałów, rozszerzenie zasięgu wektorów chorób, spadek potencjału dla produkcji energii, wzrost zapotrzebowania na energie do chłodzenia, spadek ilości turystów w sezonie letnim, wzrost zagrożeń z powodu różnych wydarzeń pogodowych, negatywny wpływ na większość sektorów gospodarki, duża podatność na skutki zmian klimatu poza Europą,
ciemnoniebieski – region północny: wzrost liczby ulew, spadek pokrywy śnieżnej i lodowej, wzrost ilości opadów i spływu rzecznego, wzrost potencjału wzrostu lasów i ataku szkodników, wzrost ryzyka uszkodzeń z powodu sztormów zimowych, wzrost plonów, spadek zapotrzebowania na energię do ogrzewania, spadek potencjału hydroelektrowni, wzrost turystyki letniej,
zielony – region centralny: wzrost częstości występowania upałów, spadek letnich opadów, wzrost ryzyka powodziowego, wzrost ryzyka pożarów lasów, spadek wartości ekonomicznej lasów, wzrost zapotrzebowania na energię do chłodzenia,
niebieski – region atlantycki: wzrost liczby ulew, wzrost przepływu rzecznego, wzrost zagrożenia powodziami rzecznymi i na wybrzeżach, wzrost zagrożenia uszkodzeniami z zimowych sztormów, spadek zapotrzebowania na energię do ogrzewania, ogólny wzrost zagrożenia klimatycznego,
biały – wybrzeża i morza: wzrost poziomu morza, wzrost temperatury powierzchni morza, wzrost zakwaszenia oceanów, migracja na północ morskich gatunków, zagrożenia i trochę korzyści dla rybołówstwa, zmiany składu gatunkowego fitoplanktonu, wzrost ilości stref beztlenowych, wzrost zagrożenia chorobami przenoszonymi przez wodę,
szary – region arktyczny: wzrost temperatury dużo powyżej średniej światowej, spadek pokrywy lodowej Arktyki, roztapianie się lądolodu Grenlandii, spadek obszaru pokrytego wieczną zmarzliną, wzrost ryzyka utraty bioróżnorodności, możliwość eksploatacji złóż naturalnych i nowe drogi transportowe, zagrożenia dla sposobu życia rdzennej ludności,
morski – regiony górskie: wzrost temperatury wyższy niż średnia europejska, spadek zasięgu i objętości lodowców, przemieszczanie roślin i zwierząt w górę, wysokie ryzyko wymierania gatunków, wzrost ryzyka pojawienia się szkodników lasu, wzrost ryzyka lokalnych osunięć terenu, zmiany potencjału hydroelektrowni, spadek turystyki narciarskiej. Źródło: EEA

Prognozy wskazują, że wzrost średniej globalnej temperatury o 2 stopnie względem okresu 1881–1910 nastąpi, zależnie od emisji, między rokiem 2028 a 2052. Dla Europy oznacza to przekroczenie progu 2 stopni jeszcze wcześniej. Choć uznaje się próg 2°C za granicę uniknięcia najgroźniejszych zmian klimatycznych, do tej pory powstało stosunkowo niewiele opracowań dotyczących efektów regionalnych. Okazuje się, że wyniki symulacji dla Europy, dla 2 stopni ocieplenia, pokazują znaczące zmiany w średnich i ekstremalnych temperaturach, opadach i wiatrach. W przypadku scenariusza „Biznes-jak-zwykle” (RCP8.5) i braku działań adaptacyjnych spodziewany jest dwukrotny wzrost niektórych zagrożeń klimatycznych do końca tego wieku (J. A. Francis, S. J. Vavrus, 2012, Robert Vautard i in., 2014, L. Samaniego i in., 2018). Liczba zgonów związanych z upałami osiągnie rząd 200 000 rocznie, szkody powodowane powodziami przekroczą 10 mld euro rocznie, a coroczne pożary lasów obejmą około 800 000 ha. Siedem razy więcej ludzi zostanie dotkniętych przez susze (ok. 150 mln rocznie), a straty w dobytku związane z rosnącym poziomem morza potroją się do ponad 40 mld euro rocznie (Raport SOER 2015, G. Forzieri i in., 2016). Wszystko z tendencją wzrostową.

Rysunek 10: Medikan „Zorba” nad Morzem Śródziemnym, październik 2018. Źródło: NASA

Jeśli więc ostatnie gorące lata wzbudziły w kimś nadzieję, że w Polsce można będzie niedługo hodować pomarańcze, to niestety musimy ją zgasić. Cytrusy nie tylko potrzebują długiego dnia (przez większą część roku), są także wrażliwe na mrozy i przymrozki oraz nie lubią nadmiernego zalewania wodą korzeni. Obecne przedszkolaki, gdy dorosną, będą raczej musiały mierzyć się z gradem, pożarami lasów i podtopieniami infrastruktury miast, niż cieszyć uprawą egzotycznych owoców.

Czytaj też o zmianach zachodzących w Polsce.

O NAO oraz wpływie topnienia lodu arktycznego na cyrkulację atmosferyczną czytaj także: A Rough Guide to the Jet Stream: what it is, how it works and how it is responding to enhanced Arctic warming

Filmy przedstawiające gwałtowne zjawiska pogodowe w Europie znajdziesz tutaj.

Anna Sierpińska, konsultacja merytoryczna: prof. Szymon Malinowski

Fajnie, że tu jesteś. Mamy nadzieję, że nasz artykuł pomógł Ci poszerzyć lub ugruntować wiedzę.

Nie wiem, czy wiesz, ale naukaoklimacie.pl to projekt non-profit. Tworzymy go my, czyli ludzie, którzy chcą dzielić się wiedzą i pomagać w zrozumieniu zmian klimatu. Taki projekt to dla nas duża radość i satysfakcja. Ale też regularne koszty. Jeśli chcesz pomóc w utrzymaniu i rozwoju strony, przekaż nam darowiznę w dowolnej wysokości