Coraz dłuższa pora sucha w Amazonii

Zmiana klimatu zagraża lasom tropikalnym. Szczególnie narażona na zmiany klimatu jest południowa części Amazonii, w której pora sucha jest dłuższa a opady mniejsze niż na północy.

Jak pokazują ostatnie badania (Fu i in., 2013), znaczna część lasu deszczowego Amazonii jest dużo bardziej zagrożona obumieraniem, niż wynikałoby to z prognoz stawianych za pomocą modeli wykorzystywanych w ostatnim raporcie IPCC. Zmiana klimatu stanowi szczególne obciążenie dla południowej części Amazonii, w której pora sucha jest dłuższa a opady mniejsze niż na północy.

Grupa badaczy, pod kierownictwem prof. Rong Fu z Uniwersytetu w Teksasie pokazała, że wysychanie lasu jest znacznie szybsze od prognozowanego. Pora sucha wydłuża się coraz bardziej, co osłabia drzewostan, a kumulacja szkód powoduje, że z roślin i gleby do atmosfery uwalniają się miliardy ton dwutlenku węgla rocznie.

W normalnych warunkach las deszczowy pochłania dwutlenek węgla z atmosfery i odkłada węgiel w materii organicznej, jednak w czasie susz, w rezultacie utleniania masy roślinnej wskutek obumierania roślin i pożarów, las staje się źródłem emisji. Podczas „suszy stulecia” w 2005 roku do atmosfery trafiło około 3,5 mld ton CO₂, co odpowiada mniej więcej 1/10 emisji ze spalania paliw kopalnych. Podczas kolejnej „suszy stulecia” w 2010 roku emisje CO₂ były jeszcze większe.

Zespół Fu stwierdził, że jeśli obecne trendy wydłużania się pory suchej utrzymają się (a nawet jeśli pora sucha będzie wydłużać się o połowę wolniej niż obecnie), to do końca stulecia takie „susze stulecia” staną się normą.

W czasie suszy Amazonia sucha

Naukowcy skorzystali z naziemnych pomiarów opadów z ostatnich trzech dekad. Ich analiza wykazała, że od 1979 roku pora sucha w południowej Amazonii wydłuża się o około tydzień co dekadę. Coraz dłuższy staje się także coroczny sezon pożarów. Badacze są zdania, że najbardziej prawdopodobną przyczyną tych zmian jest wzrost średnich temperatur, który zmniejsza opady na dwa sposoby: po pierwsze, zmienia pionowy profil temperatury w atmosferze w ten sposób, że utrudnia powstawanie chmur konwekcyjnych, odpowiedzialnych za powstawanie opadów, a po drugie, skutkuje blokowaniem przynoszących deszcz chłodnych frontów atmosferycznych spoza tropików. Według zespołu Fu, modele wykorzystywane przez IPCC słabo symulują te procesy, co może wyjaśniać, dlaczego prognozują one jedynie umiarkowane wydłużenie się pory suchej w Amazonii.

Woda zgromadzona w glebie pod koniec pory deszczowej musi wystarczyć drzewom na przetrwanie miesięcy pory suchej. Im dłużej ta ostatnia trwa, tym większe stanowi to obciążenie dla drzew i tym bardziej las podatny jest na pożary. Jak zauważa prof. Fu: „pora sucha w południowej Amazonii już teraz jest na granicy pozwalającej na istnienie lasu deszczowego. W pewnym momencie, gdy stanie się zbyt długa, przekroczony zostanie punkt krytyczny dla lasu deszczowego.”

Przyszłość w ciemnych barwach

Długość pory suchej jest najistotniejszym czynnikiem klimatycznym wpływającym na las deszczowy południowej Amazonii. Jeśli będzie ona zbyt długa, las deszczowy nie przetrwa. Wyniki badań zespołu prof. Fu rysują przyszłość Amazonii w znacznie ciemniejszych barwach, niż sugerują to prognozy modeli wykorzystywanych w ostatnim raporcie IPCC, według których nawet w przypadku znaczącego wzrostu koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze pora sucha w południowej Amazonii nie powinna wydłużyć się do końca stulecia o więcej niż 10 dni, a więc i ryzyko obumierania lasu deszczowego byłoby relatywnie niskie.

Wiele zespołów badawczych jest zdania, że kombinacja coraz dłużej pory suchej, coraz wyższych temperatur i pofragmentowania lasów wskutek wylesiania pod uprawy rolne mogą w ostatecznym rozrachunku doprowadzić do zmiany znacznej części południowej Amazonii z lasu deszczowego w sawannę.

Marcin Popkiewicz na podstawie Climate Central, konsultacja merytoryczna: prof, Szymon P. Malinowski