Ograniczenie ocieplenia do 1,5°C – jakie da korzyści?

W związku z publikacją Specjalnego raportu IPCC na temat globalnego ocieplenia o 1,5°C i szczytem klimatycznym w Katowicach, hasło „półtora stopnia” często przewija się w mediach. Postanowiliśmy więc podsumować, jakie korzyści przyniesie nam zatrzymanie wzrostu średniej temperatury właśnie na tym poziomie (względem czasów przedprzemysłowych). Korzyścią jest w tym kontekście uniknięcie dużo poważniejszych strat czy zagrożeń, które przyniosłoby silniejsze ocieplenie (o 2, 3, 4 stopnie). Jest nią także każdy pozytywny „efekt uboczny” towarzyszący posunięciom zmierzającym do ograniczania emisji gazów cieplarnianych. Zdrowie, zaopatrzenie w żywność, miejsca pracy – poruszymy wszystkie tematy.

Zdrowie ludzi

Zmiana klimatu bezpośrednio zagraża naszemu życiu i zdrowiu (IPCC, 2013) – przez katastrofy pogodowe, zmianę zasięgu występowania chorób zakaźnych i pogarszanie się jakości powietrza oraz pośrednio – przez spadek produkcji żywności i jej jakości, trudniejsze warunki pracy oraz związany z konsekwencjami zmiany klimatu stres psychiczny.

• W przypadku wzrostu średniej globalnej temperatury o 2°C na samych Karaibach i w Ameryce Łacińskiej możemy spodziewać się dodatkowych 0,5 mln przypadków dengi rocznie względem sytuacji przy ociepleniu o 1,5°C. Przy wzroście temperatury o 3,7°C liczba osób zapadających na dengę będzie o 3,3 mln większa niż przy ociepleniu o 1,5°C (Colón-González, 2017).
• Ograniczenie ocieplenia do poziomu poniżej 2°C spowoduje spadek liczby osób zagrożonych malarią o 150 mln względem scenariusza ocieplenia o 2-3°C (Bank Światowy, 2018).
• Im niższy będzie wzrost temperatury, tym mniej narażeni na niedożywienie i głód będą mieszkańcy ubogich regionów (IPCC, 2013). Szacuje się, że do końca stulecia liczba osób niedożywionych w scenariuszu ocieplenia o 1.5°C będzie niższa o 25 mln niż przy ociepleniu o 2°C (Hasegawa i in., 2016).
•  Ocieplenie o 1,5°C spowoduje 6-krotny wzrost stresu termicznego, związanego ze wzrostem częstotliwości fal upałów i ich temperatury względem okresu 1979-2005. W sytuacji ocieplenia o 2°C wzrost stresu termicznego będzie 12-krotny, a ocieplenia o 2,5°C – 20-krotny. Na groźny dla życia upał narażone będą dodatkowo setki milionów ludzi (Matthews i in., 2017).

Zanieczyszczenie powietrza

Zanieczyszczenia powietrza zabijają 7 mln ludzi rocznie (WHO, 2014). Zmiana klimatu doprowadzi do wzrostu zanieczyszczenia ozonem (Jacob i in., 2009), którego obecność w warstwie przyziemnej sprzyja astmie i innym dolegliwościom. Może też zmniejszyć częstość występowania warunków meteorologicznych pomagających w oczyszczaniu powietrza na gęsto zaludnionych terenach (Horton i in., 2014).

• Wraz ze spadkiem emisji gazów cieplarnianych zmniejszać będzie się również lokalne i regionalne zanieczyszczenie powietrza. Korzyści z punktu widzenia zdrowia publicznego będą tak duże, że w rachunkach ekonomicznych dla większości krajów mogą przewyższać wysokość wydatków przeznaczonych na dekarbonizację gospodarki (Hamilton i in., 2017).
• W scenariuszu redukcji emisji zgodnym z celem 1,5°C sumaryczna liczba unikniętych przedwczesnych zgonów do 2100 roku względem scenariusza 2°C jest szacowana na 153 miliony (Shindell i in., 2018).
• W naszym kraju zanieczyszczenia powietrza, w lwiej części związane z ogrzewaniem budynków piecami na węgiel oraz emisją z pojazdów spalinowych, prowadzą do przedwczesnej śmierci blisko 50 tys. Polaków rocznie, co przekłada się na straty szacowane przez Światową Organizację Zdrowia na ponad 100 mld zł rocznie (WHO, 2014). Wraz z ograniczaniem spalania paliw kopalnych zgodnie z wymaganiami celu 1,5°C emisje z budynków i samochodów praktycznie znikną.

Zaopatrzenie w żywność

Wzrost temperatury, susze i ekstremalne zjawiska powodowe negatywnie odbiją się na produkcji żywności i sprzyjają występowaniu głodu.

• Bez adaptacji, każdy stopień wzrostu temperatury oznacza redukcję globalnych plonów pszenicy o 6%, ryżu i soi o 3%, a kukurydzy o 7% (Zhao i in., 2017). Spadek plonów nie będzie jednakowy. W scenariuszu ocieplenia o 2°C głównie rejony rozwijające się będą narażone do 2050 roku na spadek plonów o 10-15% większy niż przy ociepleniu o 1,5°C (McKinnon i in., 2016).
• Wraz z postępowaniem zmiany klimatu spadnie wartość odżywcza żywności – w miarę wzrostu koncentracji CO₂ większość masowo uprawianych roślin zawierać będzie coraz mniej białka, minerałów takich jak żelazo, wapń, magnez czy cynk oraz witamin (Myers i in., 2014; Dietterich i in., 2015).
• W scenariuszu ocieplenia o 1,5°C do 2050 roku liczba osób zagrożonych głodem będzie o 84 mln niższa niż w scenariuszu 2°C (Fujimori i in., 2018). W samej Afryce różnica wyniesie 43 miliony (Clements i in., 2009).

Życie w oceanach

Łowiska już dziś są zagrożone przez ocieplanie się i zakwaszanie wód oceanów. Wraz z postępowaniem zmiany klimatu konsekwencje będą coraz poważniejsze.

• Szacuje się, że na każdy stopień ocieplenia połowy ryb – obecnie wynoszące ok. 82 mln ton – spadną o co najmniej 3 mln ton (Cheung i in., 2016), i to bez uwzględnienia załamania ekosystemów raf koralowych, zakwaszania oceanów i przełowienia. Ograniczenie ocieplenia pozwoli na zmniejszenie spadku połowów, szczególnie w rejonach tropikalnych.
• Rafy koralowe są cennymi ekosystemami, pochodzi z nich też 20-25% ryb odławianych przez kraje rozwijające się (IPCC, 2013). W scenariuszu ocieplenia o 2°C w drugiej połowie stulecia poważną degradacją zagrożonych będzie 98% raf koralowych, zaś przy ociepleniu o 1,5°C „zaledwie” 90% (Schleussner i in. 2016).

Gospodarka światowa

Zmiana klimatu zaszkodzi gospodarce, szczególnie w ubogich krajach Globalnego Południa.

• Negatywne następstwa zmiany klimatu w nieproporcjonalnym stopniu dotkną kraje najbiedniejsze. Ograniczenie ocieplenia do 1,5°C pozwoli ograniczyć rozziew między sytuacją bogatych krajów, które zbudowały swój dobrobyt dzięki spalaniu paliw kopalnych, a krajami Globalnego Południa, które choć do globalnego ocieplenia przyczyniły się w minimalnym stopniu, ponoszą jego konsekwencje (Timperley, 2018, Burke i in., 2018).
• Zdecydowane działania pozwalające na ograniczenie ocieplenia do 1,5°C, w porównaniu z wariantem Biznes-jak-zwykle, już do 2030 roku mogą dać korzyści gospodarcze w wysokości co najmniej 26 bilionów dolarów (Global Commission on the Economy and Climate, 2018).
• Świadome przeprowadzenie zaplanowanego odchodzenia od paliw kopalnych da najlepszy efekt gospodarczy i pozwoli na uniknięcie kosztów osieroconych aktywów paliw kopalnych, w scenariuszu ograniczenia emisji zgodnie z celem 2°C szacowanych na 1-4 bilionów dolarów (Mercure i in., 2018), a 1,5°C jeszcze większym.

Bezpieczeństwo międzynarodowe

Destabilizacja sytuacji geopolitycznej spowodowana przesuwaniem się stref klimatycznych, pustyń, linii brzegowej itp. jest jednym z najpoważniejszych zagrożeń związanych ze zmianą klimatu. Będzie wywierać presję także na kraje mniej narażone na bezpośrednie następstwa zmiany klimatu, takie jak Polska.

• Ograniczając ocieplenie do 1,5°C ograniczamy czynniki przyczyniające się do głodu, migracji i konfliktów, w tym ekstremalne zdarzenia pogodowe oraz utrudniony dostęp do wody.
• Powiązania między zmianą klimatu, konfliktami i migracją są wielowymiarowe i trudne do prognozowania (IPCC, 2013), bezdyskusyjne jest jednak, że ograniczenie zmiany klimatu korzystnie wpłynie na rolnictwo i bezpieczeństwo żywnościowe zagrożonych przez zmianę klimatu krajów, a tym samym ich stabilność (Bora i in., 2010).
• Ograniczenie skali zmiany klimatu zmniejsza ryzyko wystąpienia zagrożeń dla infrastruktury i działalności gospodarczej, w tym zniszczeń budynków, sieci transportowych i łączności czy zakłóceń dostaw.

Miejsca pracy

Wielkoskalowa transformacja energetyczna ku czystej energii niezbędna dla osiągnięcia celu 1,5°C pozwoli stworzyć wiele nowych miejsc pracy, więcej niż jest ich w sektorze paliw kopalnych. Choć maleć będzie liczba miejsc pracy przy wydobyciu i spalaniu węgla, ropy i gazu, zostanie to z nawiązką skompensowane przez nowo powstające miejsca pracy.

• Choć w scenariuszu 1,5°C do 2030 roku liczba miejsc pracy w sektorze paliw kopalnych spadnie o 6 mln, to jednak równocześnie w sektorach nowej czystej gospodarki przybędzie ich 24 mln (energetyka, zrównoważone budownictwo, transport elektryczny) (ILO, 2018).
• Już w 2030 roku liczba miejsc pracy w globalnym sektorze energetycznym (produkcja urządzeń bezemisyjnej energetyki, instalacja, utrzymanie) wzrośnie o 68% (UNDEP, 2016).
• Do 2050 roku liczba miejsc pracy w sektorze energetycznym może się podwoić, będą to także miejsca pracy wyższej jakości i bezpieczniejsze (Burke i in., 2018).

Transport

Dominujący obecnie model transportu oparty na przemieszczaniu się za pomocą własnych samochodów spalinowych ma szereg negatywnych konsekwencji nie tylko dla emisji gazów cieplarnianych.

• Elektryfikacja transportu pozwala zmniejszyć zużycie ropy. Zastąpienie 82,5 mln aut spalinowych elektrycznymi zmniejsza zużycie ropy o 1 mln baryłek dziennie (Sussams, 2018). Choć w przypadku systemu energetycznego, takiego jak Polski, w którym prąd wytwarzany jest przez spalanie węgla, emisje CO₂ z auta z napędem elektrycznym będzie zbliżona do emisji auta z silnikiem spalinowym, to w miarę spadku udziału węgla w miksie energetycznym i wzrostu udziału OZE, emisyjność transportu też będzie spadać.
• Unia Europejska importuje ropę za ok. miliard dolarów dziennie, z czego Polska za ponad 50 mln dolarów dziennie, czyli ok. 70 mld złotych rocznie (British Petroleum, 2018). Przestawienie transportu z importowanej ropy na wytwarzaną w Polsce energię elektryczną (stopniowo coraz mniej emisyjną) radykalnie poprawi nasz bilans handlowy i bezpieczeństwo energetyczne.
• Zastąpienie pojazdów spalinowych transportem elektrycznym pozwoli znacząco poprawić jakość powietrza w miastach (Soret i in., 2014).
• Dzięki małej awaryjności aut elektrycznych oraz ich dużemu zasięgowi (typowo 1-1,5 mln km w czasie życia vs 150-250 tys. dla aut z silnikami spalinowymi) prognozowane jest rozpowszechnienie się wypożyczania samochodów, zastępującego posiadanie własnego auta. Dzięki temu spadnie liczba aut w miastach, które odkorkują się, a przestrzeń miejską zwolnioną przez samochody będzie można oddać ludziom.
• Spadek liczby samochodów i wydłużenie ich czasu życia pozytywnie wpłynie na spadek zużycia energii i innych zasobów przez przemysł motoryzacyjny.

Podsumowanie

Osiągnięcie celu 1,5°C jest olbrzymim wyzwaniem, ale też pozwalające osiągnąć ten cel działania mogą nie tylko uchronić nas przed konsekwencjami groźnej zmiany klimatu, ale też pozwolić zbudować świat, który pod wieloma względami będzie lepszy od dotychczasowego – od czystego powietrza, przez ograniczenie uzależnienia od importu węglowodorów i związanych z tym problemów geopolitycznych i kosztów importu, po ograniczenie ubóstwa energetycznego, podniesienie jakości życia i stworzenie nowych czystych i innowacyjnych miejsc pracy. To nie tylko program ochrony klimatu, ale także spójna wizja lepszego świata.

Marcin Popkiewicz, konsultacja merytoryczna: prof. Szymon P. Malinowski