27 lutego 2024 Komitet Problemowy ds. Kryzysu Klimatycznego przy Prezydium PAN opublikował komunikat na temat edukacji klimatycznej w Polsce. Poniżej przedstawiamy treść komunikatu (za Polską Akademią Nauk). Ilustracje redakcji.
Warszawa, 19 lutego 2024
Komunikat 02/2024
Komitetu Problemowego ds. Kryzysu Klimatycznego
przy Prezydium PAN
na temat edukacji klimatycznej w Polsce
Streszczenie:
Nie jest możliwe posiadanie skutecznej i aprobowanej przez społeczeństwo polityki klimatycznej bez powszechnego zrozumienia, że dziś, wskutek działalności człowieka, klimat ociepla się w stopniu bezprecedensowym w historii naturalnej.
Edukacja klimatyczna nie jest oddzielną domeną wiedzy wymagającą wprowadzenia nowego przedmiotu szkolnego. Przeciwnie – musi być realizowana w ścisłym związku z już istniejącym programem szkolnym – nie tylko fizyki czy geografii, ale także przedmiotów humanistycznych i społecznych.
Edukacja klimatyczna powinna być skierowana nie tylko do dzieci i młodzieży, ale także (a może nawet: przede wszystkim) do dorosłych, szczególnie tych decyzyjnych w kwestiach istotnych dla środowiska, społeczeństwa i gospodarki.
W szkolnictwie podstawowym i ponadpodstawowym, włączenie elementów edukacji klimatycznej do poszczególnych przedmiotów będzie wymagało zapewnienia nauczycielom możliwości kształcenia i rozwoju zawodowego w tym zakresie. Szanując ich dotychczasowe doświadczenie i autonomię, należy zapewnić nauczycielom niezbędną pomoc i wsparcie merytoryczne, również w zakresie krytycznych kompetencji emocjonalnych.
Edukacja na poziomie wyższym na wszystkich kierunkach kształcenia powinna przekazywać wiedzę o klimacie i przyczynach jego obecnej zmiany. Brak tejże uniemożliwia rozumienie współczesnego świata i jego wyzwań technologicznych i społecznych.
W celu eliminacji błędnych treści i aktualizacji danych zgodnie ze współczesnymi badaniami i stanowiskami wskazane jest dokonanie przeglądu i aktualizacji podręczników oraz innych materiałów dydaktycznych.
Komunikat:
Skuteczne przeciwdziałanie narastającej zmianie klimatu i adaptacja do niej wymagają zrozumienia potrzeby takich działań. Powszechna, szeroka i dostępna edukacja klimatyczna jest warunkiem koniecznym prowadzenia dobrej polityki klimatycznej1.
Szerokie badania opinii społecznej pokazują, że ok. ¾ Polaków uważa postępującą katastrofę klimatyczną za fakt i dostrzega konieczność natychmiastowych działań zapobiegawczych i adaptacyjnych. Jednocześnie jednak Polacy czują bezradność. Przekonanie, że uda się powstrzymać kryzys klimatyczny, spada. Te same badania dokumentują niższy niż deklarowany stan wiedzy na temat środowiska i klimatu, zależność opinii na temat zagrożeń klimatycznych od ostatnich zdarzeń związanych z pogodą i podatność na tzw. greenwashing (nieuzasadnione lub słabo uzasadnione „zazielenianie wizerunku” firm, produktów, działań czy usług)2.
W reakcji na te ustalenia powstało wiele inicjatyw społecznych i państwowych, mających na celu upowszechnienie edukacji klimatycznej. Część tych działań opisano w raporcie okrągłego stołu na temat edukacji klimatycznej3, podczas gdy inne, bardziej lokalne czy podejmowane przez mniejsze środowiska, nie są tak szeroko znane4,5,6.
Brak koordynacji między poszczególnymi programami oraz brak jasno określonych celów edukacji klimatycznej powodują, że jej skuteczność jest ograniczona. Działania edukacyjne kierowane są przede wszystkim do dzieci i młodzieży, w związku z czym trudno jest oczekiwać szybkich efektów tej edukacji w postaci opartych na wiedzy działań polityczno-gospodarczych.
Komitet, wspierając wszystkie pozytywne trendy w obszarze edukacji klimatycznej, zwraca uwagę na elementy kluczowe dla skuteczności tejże edukacji, które są mniej uwypuklone czy dyskutowane.
1) Najistotniejszym efektem edukacji powinna być powszechna świadomość, że to działalność człowieka jest zasadniczym czynnikiem kształtującym obecne przeobrażenia klimatu i zmiany w przyrodzie na naszej planecie7,8, tempo tych przemian jest bez precedensu w historii geologicznej9, a skutki tegoż już są odczuwalne i będą w coraz większym stopniu kształtować naszą przyszłość.
2) Niezwykle ważna, a dziś niedoceniana, jest edukacja klimatyczna skierowana do dorosłych, szczególnie decydentów politycznych i gospodarczych10,11, na poziomach od najwyższego (politycy, kadra zarządzająca) do lokalnych (na szczeblu gmin, małych przedsiębiorstw, społeczności lokalnych). To oni podejmują dziś decyzje ważne dla naszej przyszłości. W interesie nas wszystkich jest, aby podejmowali je na podstawie rzetelnej wiedzy, nie tylko ekonomicznej i społecznej, ale także o stanie klimatu, środowiska i zagrożeń związanych z ich stanem.
3) W przypadku edukacji na poziomie średnim i podstawowym krytyczne jest skuteczne i szerokie wsparcie nauczycieli, którzy w większości nie są przygotowani do przekazywania treści na temat zmiany klimatu i jej przyczyn. Wiele planów edukacji klimatycznej w szkołach koncentruje się na wprowadzeniu osobnych zajęć, czy w postaci przedmiotu, czy specjalnych lekcji poświęconych temu tematowi. Zdaniem Komitetu znacznie bardziej skuteczne i naturalne byłoby przekazywanie treści związanych z klimatem i jego zmianą w trakcie standardowych zajęć, począwszy od języka polskiego, historii i wiedzy o współczesności, po matematykę, przyrodę, fizykę i geografię, traktując je jako rzeczywiste ramy kształtujące naszą teraźniejszość i przyszłość. Komitet widzi ogromne możliwości przekazywania wiedzy o klimacie w sposób praktyczny, nie tylko w ławach i pracowniach szkolnych, ale też w terenie, w środowisku, w trakcie debat, dyskusji i codziennej działalności szkolnej. Konieczne jest także adekwatne wsparcie psychologiczne, zarówno uczniów, jak i nauczycieli. 12,13,14
4) Kolejnym ważnym punktem jest interdyscyplinarne kształcenie klimatyczne na poziomie wyższym. To dzisiejsi studenci, doktoranci i słuchacze studiów podyplomowych wnoszą w życie społeczno-gospodarcze najnowszą wiedzę. Ważne, żeby była ona osadzona w zrozumieniu stanu klimatu i środowiska. Dużą rolę w kształceniu klimatycznym mogą odegrać zajęcia ogólne z podstaw wiedzy o klimacie i jego aktualnej zmianie, preferowane w pakietach przedmiotów do wyboru na wszystkich kierunkach studiów15.
5) Zauważając, że w wielu podręcznikach i materiałach pomocniczych, zarówno szkolnych, jak i akademickich, można znaleźć treści nieaktualne lub sprzeczne z obecną wiedzą o klimacie, Komitet sugeruje przegląd i aktualizację materiałów dydaktycznych. Szczególnie ważne jest aktualizowanie danych o antropogenicznym wymuszeniu klimatycznym i jego oddziaływaniu na przyrodę, społeczeństwo i gospodarkę. Sugerujemy możliwie częstą aktualizację materiałów dydaktycznych tak, aby zawierały one najaktualniejsze dane dotyczące przemian klimatycznych i środowiskowych.
1 „Nacisk na edukację, w tym budowanie potencjału (społecznego), wiedza o tym jak działa klimat, a także informacje dostarczane za pośrednictwem usług klimatycznych i działań społecznościowych, ułatwiają zrozumienie ryzyka i mogą przyspieszyć zmiany zachowań i planowanie działań (mitygacyjnych i adaptacyjnych)”. IPCC, 2023: Summary for Policymakers. In: Climate Change 2023: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Core Writing Team, H. Lee and J. Romero (eds.) IPCC, Geneva, Switzerland, pp. 1–34, doi: 10.59327/IPCC/AR6-9789291691647.001, https://www.ipcc.ch/report/sixthassessment-report-cycle/
2 Raport Kantar, ECF, GHCN „Ziemianie atakują”, 2022, https://ziemianieatakuja.pl/
3 Edukacja Klimatyczna w Polsce, GHCN 2021, http://edukacjaklimatyczna.org.pl/wpcontent/uploads/2021/10/Raport_Edukacja_klimatyczna_w_Polsce.pdf
4 Centrum Edukacji Obywatelskiej: https://globalna.ceo.org.pl/tematy/klimat/edukacja-klimatyczna/
5 Instytut Ochrony Środowiska: https://klimada2.ios.gov.pl/
6 Inicjatywy rządowe: https://www.gov.pl/web/klimat/zespol-do-spraw-edukacji-ekologicznej-w-tym-klimatycznej-ipromocji-ekologicznych-warunkow-zycia
7 IPCC AR6 Synthesis Report: Climate Change 2023, https://www.ipcc.ch/report/ar6/syr/
8 IPBES Global Assessment Report on Biodiversity and Ecosystem Services, 2019, https://www.ipbes.net/globalassessment
9 Geological Society of London Scientific Statement Geological Society of London Scientific Statement: what the geological record tells us about our present and future climate, 2020, https://www.lyellcollection.org/doi/10.1144/jgs2020-239
10 IPCC AR6, 2021-2023, summaries for policymakers:
https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg2/downloads/report/IPCC_AR6_WGII_SummaryForPolicymakers.pdf
https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg3/downloads/report/IPCC_AR6_WGIII_SummaryForPolicymakers.pdf
11 Raport Kantar, ECF, GHCN, 2022, https://ziemianieatakuja.pl/
12 Ojala, M., Climate-change education and critical emotional awareness (CEA): Implications for teacher education. Educational Philosophy and Theory, 55(10), 1109-1120, 2023, https://doi.org/10.1080/00131857.2022.2081150
13 Stevenson, R. B., Nicholls, J., & Whitehouse, H., What is climate change education?. Curriculum Perspectives, 37, 67– 71, 2017, https://doi.org/10.1007/s41297-017-0015-9
14 Rousell, D., & Cutter-Mackenzie-Knowles, A., A systematic review of climate change education: Giving children and young people a ‘voice’and a ‘hand’in redressing climate change. Children’s Geographies, 18(2), 191–208, 2020, https://doi.org/10.1080/14733285.2019.1614532
15 Budziszewska, M., Kardaś, A., Bohdanowicz, Z., Klimatyczne ABC, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. 2021, 2023, https://doi.org/10.31338/uw.9788323559320
Komunikat wyraża opinię Komitetu i nie powinien być utożsamiany ze stanowiskiem Polskiej Akademii Nauk (par. 5 ust. 3 Uchwały nr 1/2023 Prezydium PAN w sprawie utworzenia komitetów problemowych i rad przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk na kadencję 2023-2026)
Fajnie, że tu jesteś. Mamy nadzieję, że nasz artykuł pomógł Ci poszerzyć lub ugruntować wiedzę.
Nie wiem, czy wiesz, ale naukaoklimacie.pl to projekt non-profit. Tworzymy go my, czyli ludzie, którzy chcą dzielić się wiedzą i pomagać w zrozumieniu zmian klimatu. Taki projekt to dla nas duża radość i satysfakcja. Ale też regularne koszty. Jeśli chcesz pomóc w utrzymaniu i rozwoju strony, przekaż nam darowiznę w dowolnej wysokości
