Według raportu IUCN (Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody) z grudnia 2020 roku, zmiana klimatu jest największym zagrożeniem dla miejsc tworzących Światowe Dziedzictwo Naturalne według UNESCO.

Zdjęcie: rafa koralowa. Widać dno oceanu pokryte kolorowymi kształtami koralowców, drobne rybki w różnych kolorach
Rysunek 1: Bogaty ekosystem rafy koralowej. Zdjęcie: Tono Balaguer, Dreamstime.com.

Zacznijmy od komentarza dyrektora generalnego IUCN Bruno Oberle:

Na liście Światowego Dziedzictwa Naturalnego znajdują się najcenniejsze obszary na świecie, które powinniśmy chronić dla przyszłych pokoleń. Raport IUCN World Heritage Outlook 3 pokazuje degradację tych obszarów w wyniku zmiany klimatu: począwszy od topnienia lodowców, poprzez epizody wybielania raf koralowych po coraz częstsze i groźniejsze pożary oraz susze. Raport pokazuje, że w czasie gdy międzynarodowa społeczność wyznacza nowe cele ochrony bioróżnorodności, trzeba bardzo pilnie zacząć rozwiązywać problemy środowiskowe całościowo, na skalę całej planety.

Wcześniejsze edycje raportu IUCN World Heritage Outlook 3 były publikowane w latach 2014 i 2017. Dzięki temu można przyjrzeć się w dłuższej perspektywie czasowej, jak chronione są 252 obszary Światowego Dziedzictwa i pokazać trendy wynikające z zebranych danych.

 Zdjęcie: Pantanal. Fragment rzeki otoczony bujną, wielopiętrową roślinnością
Rysunek 2: Pantanal w Brazylii. Zdjęcie: Rodrigo Lobato za Wikimedia (licencja CC BY-SA 4.0).

Liczba terenów, dla których perspektywy zachowania ich wartości są oceniane jako „dobre”, systematycznie spada – status taki ma obecnie 63% obszarów z listy. Zmiany statusu konkretnych obszarów częściej związane są z pogarszaniem sytuacji niż z jej poprawą. Od poprzedniego raportu do listy miejsc, których perspektywy zachowania określa się jako krytyczne dołączyły dwa kolejne obszary: Wielka Rafa Koralowa oraz wyspy i obszary chronione Zatoki Kalifornijskiej (Meksyk). W sumie status krytycznie zagrożonych ma 7% terenów Światowego Dziedzictwa Naturalnego.

Zmiana klimatu zaczyna coraz silniej wpływać na coraz większą liczbę miejsc z listy Światowego Dziedzictwa. Obecnie blisko 1/3 z nich jest przez nią zagrożona w stopniu wysokim lub bardzo wysokim, w tym m.in. Wielka Rafa Koralowa. Wzrost temperatury i zakwaszenia wody oceanicznej oraz ekstremalne zjawiska pogodowe w znacznym stopniu odpowiadają za masowe zamieranie koralowców, co z kolei prowadzi do spadku populacji innych organizmów morskich. Wraz z innymi zagrożeniami takimi jak zanieczyszczenia czy nadmierna eksploatacja, spowodowało to obniżenie perspektyw możliwości zachowania Rafy.

Innym miejscem, które poważnie ucierpiało na skutek zmiany klimatu jest chroniony obszar Pantanal w Brazylii. Ogromne szkody spowodowały tam bezprecedensowe pożary w latach 2019−2020.

Zdjęcie satelitarne Pantanalu. Dymy pożarów ciągną się setkami kilometrów
Rysunek 3. Pożary w Pantanalu w dniu 6 Września 2020. Źródło: NASA Earthobservatory.

W rezultacie ocieplania się Ziemi następuje wzrost częstotliwości i/lub siły zjawisk ekstremalnych, takich jak pożary, susze czy huragany, zaś zmiany wzorców pogodowych prowadzą do przekształceń w ekosystemach. które mogą sprzyjać rozprzestrzenianiu się gatunków inwazyjnych. Jest to według IUCN drugie, po bezpośrednich skutkach zmiany klimatu, najpowszechniejsze na świecie zagrożenie obszarów chronionych. Negatywne skutki inwazji obcych gatunków można obserwować np. na obszarze południowoafrykańskiego państwa przylądkowego. Zagrożenia do tego niejednokrotnie kumulują się, wywierając olbrzymią presję na cenne tereny.

W Europie znajdują się 54 obszary dziedzictwa przyrodniczego i przyrodniczo-kulturowego. Najbardziej zagrażają im: zmiana klimatu, obce gatunki inwazyjne i nieodpowiednio zarządzana turystyka. Mniej więcej 1/3 tych terenów ma dobre perspektywy zachowania, 1/3 dobre z zastrzeżeniami, a odnośnie pozostałej 1/3 istnieją znaczne zastrzeżenia. W tej ostatniej kategorii znajduje się niestety Puszcza Białowieska, jedyny obszar na terytorium Polski, znajdujący się na liście Światowego Dziedzictwa Naturalnego UNESCO.

Rysunek 4: Stopień zagrożenia Puszczy Białowieskiej w ocenie IUCN, w 2014 r. określany jako dobry z zastrzeżeniami, obecnie uznawany jest za poważny. Źródło World Heritage Outlook IUCN

Jest to w szczególności skutek wyrębu drzew na terenie Polski w latach 2016-2018. Ponad połowa europejskich obszarów Światowego Dziedzictwa jest odpowiednio zarządzana i efektywnie chroniona, jednak w przypadku ok. 35% stopień ochrony i zarządzania budzi wątpliwości, a 11% (w tym Puszczy Białowieskiej) bardzo poważne wątpliwości. Powodem do niepokoju jeśli chodzi o Puszczę jest m.in. zła współpraca między organami zarządzającymi tym obszarem. IUCN ocenia, że walory przyrodnicze Puszczy są zagrożone i dla jej ocalenia w dłuższej perspektywie czasowej potrzebne są dodatkowe środki ochrony.

Puszcza Białowieska, teren podmokły. Widać dużo drzew i między nimi płytką, stojącą wodę
Rysunek 3: Puszcza Białowieska. Zdjęcie: Robert Pastryk (licencja Pixabay).

Raport IUCN pokazuje także, w jaki sposób na cenne obszary wpłynęła pandemia koronawirusa. Choć z pozytywów można odnotować zmniejszenie presji ze strony turystyki, to niestety wzrosła liczba nielegalnych aktywności, takich jak np. kłusownictwo. Zmniejszyły się również dochody parków czy rezerwatów, przez co spadła ilość pieniędzy na ochronę. Choć IUCN w przypadku połowy miejsc z Listy Dziedzictwa określa, że są one dobrze lub bardzo dobrze chronione, to ogólne perspektywy nie wyglądają optymistycznie. Powodem jest głównie zmiana klimatu − najpowszechniejsze zagrożenie, o rosnącym potencjale negatywnego wpływu na ekosystemy. Podobnie zresztą ocenia to IPBES (Międzyrządowy Panel ds. Bioróżnorodności i Usług Ekosystemowych), w raporcie z 2019 r. wskazując zmianę klimatu jako trzecie najpoważniejsze zagrożenie dla bioróżnorodności, mogące w niedalekiej przyszłości przesunąć się na czoło rankingu.

Aby zachować dla przyszłych pokoleń perełki przyrodnicze z Listy Dziedzictwa Naturalnego, potrzebna jest skoordynowana strategia nakierowana na wzrost świadomości problemu zmiany klimatu, a także wdrażanie odpowiednich polityk oraz działań mitygacyjnych i adaptacyjnych, na skalę zarówno globalną jak i lokalną dla poszczególnych obszarów.

Anna Sierpińska na podst. notatki prasowej IUCN oraz raportu IUCN World Heritage Outlook 3

Materiały:
Pełna wersja raportu: IUCN World Heritage Outlook 3
Mapa pokazująca stan poszczególnych miejsc Światowego Dziedzictwa
Szczegółowe informacje na temat Puszczy Białowieskiej

Fajnie, że tu jesteś. Mamy nadzieję, że nasz artykuł pomógł Ci poszerzyć lub ugruntować wiedzę.

Nie wiem, czy wiesz, ale naukaoklimacie.pl to projekt non-profit. Tworzymy go my, czyli ludzie, którzy chcą dzielić się wiedzą i pomagać w zrozumieniu zmian klimatu. Taki projekt to dla nas duża radość i satysfakcja. Ale też regularne koszty. Jeśli chcesz pomóc w utrzymaniu i rozwoju strony, przekaż nam darowiznę w dowolnej wysokości